Τετάρτη 30 Ιουλίου 2014

Η μετατροπή του Κοινού σε Μάζα


C. W. Mills
(1916-1962)
«Η μετατροπή του κοινού σε μάζα μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα, διότι μας βοηθάει ουσιαστικά να καταλάβουμε τι εστί εξουσιαστική ελίτ. […] Πρέπει να εξετάσουμε τέσσερα σημεία για να κατανοήσουμε τη διαφορά μεταξύ κοινού και μάζας.

1. Πρώτα-πρώτα, την αριθμητική σχέση ανάμεσα σ΄εκείνους που εκφέρουν και σ’ εκείνους που δέχονται απόψεις. Είναι ο πιο απλός τρόπος για να αποτιμήσουμε την κοινωνική σημασία των μμε. Στο μετασχηματισμό αυτής της σχέσης συναντάμε, περισσότερο από κάθε άλλο παράγοντα, το πιο ουσιώδες στοιχείο των προβλημάτων του κοινού και της κοινής γνώμης στην σύγχρονη εξέλιξη της δημοκρατίας. Στο ένα άκρο της κλίμακας του επικοινωνείν έχουμε δυο ανθρώπους που απευθύνονται προσωπικά ο ένας στον άλλον. Στο άλλο άκρο, έχουμε ένα φερέφωνο που μιλάει απρόσωπα μέσα από ένα δίκτυο μέσων επικοινωνίας σε εκατομμύρια ακροατές και θεατές. […]

2. Η δεύτερη διάσταση που πρέπει να μας απασχολήσει, είναι η δυνατότητα απάντησης σε μια άποψη χωρίς να επισύρονται μέτρα καταστολής προερχόμενα από το εσωτερικό ή το εξωτερικό της χώρας. Η τεχνική ολοκλήρωση των μμε δημιουργεί μια αριθμητικά ασθενέστερη σχέση ανάμεσα σ’ εκείνους που μιλούν κι εκείνους που ακούνε, καταργώντας από τους δεύτερους κάθε δυνατότητα να απαντήσουν ελεύθερα. Μπορούν άλλωστε να υπάρχουν σιωπηροί κανόνες γύρω από το εργασιακό καθεστώς και την ανεπίσημη δομή των μμε, μέσα από τους οποίους θα αποφασίζεται ποιος θα μιλήσει, πότε και για πόση ώρα. Οι κανόνες αυτοί μπορεί να τηρούν ή και να μην λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους επίσημους κανόνες και το νομικό καθεστώς που διέπει τα μμε. Οριακά, είναι δυνατόν να οδηγηθούμε σε ένα απόλυτο μονοπώλιο της άποψης, την οποία θα εξακοντίζουν καταπάνω σε καθυποταγμένες ομάδες καταλανωτών των μμε, που δεν θα έχουν καμιά δυνατότητα απάντησης, ούτε έστω “κατ’ ιδίαν”. […]

3. Πρέπει επίσης να εξετάσουμε τη σχέση ανάμεσα στη διαμόρφωση των απόψεων και την πραγμάτωσή τους με τη μορφή μιάς κοινωνικής δράσης, την ευκολία με την οποία η κοινή γνώμη μπορεί να επηρεάσει σημαντικές αποφάσεις. Φυσικά, η δυνατότητα που έχουν οι άνθρωποι να βάλουν συλλογικά σε πράξη τις απόψεις τους, περιορίζεται από τη θέση την οποία έχουν μέσα στη δομή της εξουσίας. Αυτή η δομή μπορεί να είναι τέτοια, που να περιστέλλει δραστικά τη δυνατότητά τους να δράσουν∙ ή, πάλι, να είναι τέτοια που να επιτρέπει ή ακόμα και να ευνοεί τη δράση τους. […]

4. Τέλος, πρέπει να δούμε σε ποιο βαθμό η θεσμική εξουσία, με το νομικό καθεστώς της και τα μέσα δράσης που διαθέτει, διεισδύει μέσα στο κοινό. Το πρόλημα εδώ είναι να εξετάσουμε αν υπάρχει δυνατότητα αυθεντικής αυτονομίας του κοινού έναντι της θεσμικής εξουσίας. Στο ένα άκρο, το αυτόνομο κοινό κινείται ελεύθερα χωρίς παρεμβολές από τη θεσμική εξουσία. Στο άλλο άκρο, το κοινό τρομοκρατείται και γίνεται ομοιόμορφο με την διείσδυση ρουφιάνων εντός του και την καλλιέργεια μιας γενικής καχυποψίας. […]


Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΚΟΙΝΟΥ ΚΑΙ ΜΑΖΑΣ

Στο κοινό,

α) εκείνοι που εκφράζουν άποψη είναι τόσοι όσοι κι εκείνοι που προσλαμβάνουν∙

β) τα μέσα δημόσιας επικοινωνίας οργανώνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε ο καθένας έχει άμεσα και πραγματικά τη δυνατότητα να απαντήσει σε κάθε άποψη που εκφράζεται δημόσια∙

γ) η άποψη που διαμορφώνεται μέσα από μια τέτοια συζήτηση, οδηγεί ανεμπόδιστα σε μια πραγματική δράση, η οποία, εάν αυτό είναι αναγκαίο, μπορεί να κατευθύνεται και εναντίον της κατεστημένης εξουσίας∙

δ) οι θεσμοί εξουσίας δεν διεισδύουν στο κοινό, το οποίο λειτουργεί, επομένως, με περισσότερη αυτονομία έναντι της εξουσίας.

Όταν πληρούνται και οι τέσσερεις αυτές συνθήκες, τότε το πρακτικό μοντέλο μιας κοινότητας κοινών και αυτό το μοντέλο συμβαδίζει στο μέγιστο δυνατό βαθμό με τις θεμελιώδεις αρχές της κλασικής δημοκρατικής θεωρίας.

Απεναντίας, στη μάζα,

α) υπάρχουν πολύ λιγότεροι διαμορφωτές γνώμης από τους δέκτες −στην πραγματικότητα, η κοινότητα κοινών καταντάει ένα αφηρημένο σύμφυρμα ατόμων, που καθηλώνεται μπροστά σε μέσα μαζικής επικοινωνίας∙

β) η διάδοση των απόψεων οργανώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε είναι πολύ δύσκολο ή και τελείως αδύνατο στο άτομο να απαντήσει άμεσα και πραγματικά σε αυτά που του λένε∙

γ) η μετατροπή της άποψης σε δράση κατευθύνεται από την εξουσία, η οποία την οργανώνει και καναλιζάρει∙

δ) η μάζα δεν έχει καμιά αυτονομία έναντι της θεσμικής εξουσίας∙ απεναντίας, εντεταλμένοι της εξουσίας διεισδύουν στη μάζα περιστέλλοντας κάθε δυνατότητα διαμόρφωσης των απόψεων μέσα από μια ελεύθερη συζήτηση.

ΜΜΕ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ο πιο εύκολος τρόπος για να διακρίνουμε το κοινό από τη μάζα, είναι να συγκρίνουμε τους κυρίαρχους τρόπους επικοινωνίας που αντιστοιχούν στο καθένα.

Σε μια κοινότητα κοινών, η συζήτηση αποτελεί το πρωταρχικό μέσον επικοινωνίας και τα μμε, αν υπάρχουν, μεριμνούν απλώς και μόνο για τη διεύρυνση και το ζωντάνεμα της συζήτησης, συνδέοντας το κοινό που έθεσε το θέμα με τα άλλα κοινά.

Απεναντίας, σε μια μαζική κοινωνία τα οργανωμένα μέσα επικοινωνίας προωθούν μόνο τον κυρίαρχο τύπο επικοινωνίας και το κοινό μετατρέπεται σε καταναλωτικό κοινό απόψεων, σε αγορά απόψεων, τις οποίες εκπέμπουν οι ειδικοί διαμορφωτές κοινής γνώμης.

Από όποια μεριά κι αν το δούμε λοιπόν, βλέποντας τι εστί κοινό, αντιλαμβανόμαστε ότι σήμερα κινούμαστε ολοταχώς προς τη μαζική κοινωνία. […]

Στη μαζική κοινωνία, τα μμε λένε στο μαζικό άνθρωπο

- ποιος είναι: του δίνουν μια ταυτότητα

- ποιος θέλει να είναι: του δίνουν βλέψεις και στόχους∙

- πώς θα τους πετύχει: του δίνουν μια τεχνική∙ και τέλος

- με ποιον τρόπο θα έχει την εντύπωση ότι πέτυχε ακόμα κι όταν έχει αποτύχει: τον βοηθούν να αποδράσει από την πραγματικότητα.

Το χάσμα ανάμεσα στην ταυτότητα και τις βλέψεις οδηγεί στην τεχνική και/ή στην απόδραση. Αυτή είναι η θεμελιώδης ψυχολογική συνταγή, στην οποία στηρίζονται τα σύγχρονα μμε.

Όμως αυτή η συνταγή δεν υπηρετεί την εξέλιξη του ανθρώπου. Είναι η συνταγή ενός ψεύδο-σύμπαντος, το οποίο εφευρίσκουν και συντηρούν τα συγχρονα μμε.»

Τσαρλς Ράιτ Μιλλς, Power Elite (1956)∙
στα ελληνικά Η αριστοκρατία της εξουσίας στις ΗΠΑ, εκδ. «Αρσενίδης» (1991)


Σημ. τ. H.SΑκόμα ένα «προφητικό» κείμενο για την προπαγάνδα, που, όπως και του Βανς Πάκαρντ, μας έρχεται από την Αμερική του 1956. Στα ελληνικά κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του Η κοινωνιολογική φαντασία (1959) από τις εκδόσεις «Παπαζήση» (1985), Οι χαρτογιακάδες (1951) από τις εκδόσεις «Κάλβος» (χχ).

Στην αυτοβιογραφία του έγραψε: «Με ρωτάς ποιος θα έλεγα πως είμαι. Σου απαντώ: Είμαι ένας Wobbly. Πνευματικά και πολιτικά. Και με αυτό δεν εννοώ τόσο ένα πολιτικό προσανατολισμό όσο ένα συγκεκριμένο πολιτικό ήθος.»


Ωραίος τύπος.

Κυριακή 20 Ιουλίου 2014

Ελεύθερη πτώση

                        
Μπόινγκ 777: Κατερρίφθη από πύραυλο, 298 νεκροί μεταξύ των οποίων και παιδιά. Δεν έχει ξεκαθαριστεί ποιος έχει ρίξει τον πύραυλο, ρώσοι αυτονομιστές ή ο Ουκρανικός στρατός

Εναέριοι βομβαρδισμοί και χερσαία στρατιωτική εισβολή των Ισραηλινών στη Λωρίδα της Γάζας: 300 νεκροί, κυρίως άμαχοι, φωτογραφίες από νεκρά παιδιά, κάνουν το γύρο του πλανήτη.

Μάλλον βρισκόμαστε μπροστά σε μια θλιβερή όσο και τρομακτική επανάκαμψη του ερπετοειδούς εγκεφάλου. Ο ερπετοειδής εγκέφαλος αποτελεί τον πρωταρχικό εγκέφαλο του ανθρώπου, όταν αυτός βρισκόταν στα πρώτα στάδια της εξέλιξης του.
«Η ερπετοειδής συνείδηση του ανθρώπου είναι συνείδηση ψυχρή, θυμώδης, επιθετική, άπληστη και παρανοϊκή.», Τομ Ρόμπινς, Το άρωμα του ονείρου (1984)
Έχουμε πολλάκις αναφέρει, ότι παρακολουθούμε ως θεατές κακής ποιότητας ένα συνεχή και διογκούμενο ευτελισμό της ανθρώπινης ζωής. Οι οποιεσδήποτε, κατά καιρούς, μικρόνοες  αναλύσεις και δικαιολογητικά για το δράμα και την κατάπτωση του ανθρώπινου πολιτισμού, δεν αρκούν για  να  μας οδηγήσουν σε κάποια ουσιώδη αντίδραση. Ζούμε μια μαύρη εποχή, μια εποχή που το πραγματικό της επίπεδο είναι εκπληκτικά αναντίστοιχο,με αυτό που θέλει να εμφανίζει ότι έχει.

Πνιγμένοι μέσα στο βάλτο της οικονομίας του κέρδους, στη αυταρέσκεια του ατομικισμού, στα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της επιστήμης, έχουμε ξεχάσει τι μπορεί να σημαίνει να αξιολογούμε την ανθρώπινη ζωή σαν το άξιου σεβασμού θαύμα, που θα πρέπει πάση θυσία να το προστατεύσουμε, να το αναπτύξουμε, να το περιβάλλουμε με όλες μας τις δυνάμεις.

Εξακολουθούμε και παραμένουμε χαιρέκακα άφρονα κτήνη, ντυμένα με ένα εκθαμβωτικό λούστρο πολιτισμικής φενάκης, ικανής  να μας αποκοιμίζει την συνείδηση. Δεν έχει τέλος το αίσχος μας. Δεν έχει τέλος η αφροσύνη με την οποία αντιμετωπίζουμε την ίδια μας την ύπαρξη.

Έτσι παρέχουμε απλόχερα την δυνατότητα στους χειρότερους από εμάς, να μπορούν με την εξουσία που τους παραχωρούμε, να διαπράττουν πράξεις για τις οποίες θα έπρεπε να ντρέπονται και να κρύβονται στις πιο σκοτεινές γωνιές της συνειδησιακής τους ύπαρξης -ενώ αντίθετα, έχουν το θράσος να εμφανίζονται, να διαλαλούν και να δικαιολογούν με αστεία επιχειρήματα τις πράξεις τους, ως αυτές οι πράξεις να είναι δικαιολογημένες και πολλές φορές ευλογημένες επειδή υποτίθεται ότι πράττουν το  σωστό και το κοινωνικά καλό.

Δεν έχει μάλλον τέλος η αντιστροφή της πραγματικότητας. Ο άτεγκτος νόμος της βαρύτητας στέλνει συνεχώς και συνεχώς τα πράγματα, στα καταγώγια της ύπαρξης.

Βρισκόμαστε μέσα στη δίνη ενός αφανούς πολέμου. Το ερπετό που υπάρχει μέσα μας και νομίσαμε ότι το εξολοθρεύσαμε, φαίνεται ότι αφυπνίστηκε και ζητά ό,τι θεωρεί ότι του ανήκει. Δεν ξέρω αν υπάρχει πλέον ο Ζίγκφριντ ή ο Αη-Γιώργης για να το εξολοθρεύσει, ή αν πρέπει εμείς να γίνουμε οι ήρωες των παραμυθιών και να αναλάβουμε το έργο μιας κάθαρσης του σκοταδιού που ενυπάρχει μέσα μας και έξω μας. Ειδάλλως, είναι σίγουρο, ότι βαδίζουμε με σταθερά βήματα μέσα στα σκοτάδια ενός κόσμου, που ενώ θα είναι η κόλαση, θα προσποιείται χαριτωμένα ότι είναι ο παράδεισος.

Είναι καλοκαίρι, ο ήλιος λάμπει και καίει, οι παραλίες, τα νησιά, οι κατασκευασμένοι χώροι αναψυχής είναι γεμάτοι από ευτυχείς λουόμενους, που πίνουν τους καφέδες τους επάνω σε πλαστικές καρέκλες, ή κάνουν το μπανάκι τους, φλερτάροντας και χαζολογώντας. Είναι δυσάρεστο να μιλάς για πράγματα δυσάρεστα. Όλοι θέλουμε να αισθανθούμε λίγο χαλαρά. Να μην σκεφτόμαστε την σκοτεινιά, τα άβολα ζητήματα, τα καθήκοντα. Όλοι θέλουμε απλά την ησυχία μας, να απολαύσουμε την σύντομη ζωή μας. Να αφήσουμε τις μάχες  και τις σκέψεις μέσα στη ντουλάπα της συνείδησης μας. Όλοι θέλουμε να πιστεύουμε, ότι ο κόσμος και εμείς οι ίδιοι δεν είμαστε τελικά τόσο χάλια, όσο κάποιοι «δυσάρεστοι» τύποι θέλουν να μας εμφανίζουν. Καλά όλα αυτά και αναγκαία.

Μακριά από την πρόθεση του γράφοντα η ανάπτυξη οποιουδήποτε ενοχικού συνδρόμου. Η ζωή έχει τις απολαύσεις της, στις οποίες ο κάθε άνθρωπος δικαιούται να συμμετέχει. Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να ξεχνάμε επίσης, ότι ο κάθε άνθρωπος δικαιούται να ζει, δίχως να πετάνε βόμβες και πύραυλοι πάνω και μέσα στο κεφάλι του. 

Το ερπετό εργάζεται αδιάκοπα.




Σάββατο 19 Ιουλίου 2014

Εν μέσω ορυμαγδών

Arvo Pärt, Für Alina 

«Ο χρόνος και το άχρονο συνδέονται μεταξύ τους. Η στιγμή και η αιωνιότητα παλεύουν μέσα μας. Εδώ είναι η πηγή όλων των αντιφάσεών μας, της ισχυρογνωμοσύνης μας, της στενομυαλιάς μας, της πίστης μας και της οδύνης μας.

Η αιωνιότητα σημαίνει ότι τα πάντα αρχίζουν αδιάκοπα από την αρχή, ότι η αρχή υπάρχει αιωνίως. Το θαύμα της δημιουργίας βρίσκεται στο ότι δεν τελειώνει ποτέ, δεν σταματά να γεννιέται ξανά και πάλι ξανά. Η αρχή είναι παντοτινή.

Είμαι σίγουρος: η αλήθεια είναι απλή και ευθεία η οδός που οδηγεί σε αυτήν. Στη μουσική, αυτό σαρκώνεται με τον πιο φυσικό τρόπο στη σταθερότητα των μέσων έκφρασης.

Οφείλω να μελετώ αδιάκοπα τον εαυτό μου. Είναι μια αναζήτηση αυτού που μπορεί να με θρέψει∙ μια αναζήτηση συχνά οδυνηρή, γιατί η οδός είναι πολύ στενή. Πραγματικά, πρέπει να «κλαδεύουμε» ο,τιδήποτε είναι περιττό τόσο μέσα στον εαυτό μας όσο κι έξω από αυτόν. Κι αυτό είναι κάτι που αντανακλάται στη μουσική. Όταν δεν ξέρω τίποτα για κάποιο πράγμα, τότε πρέπει να σιωπώ. Όταν όμως μαθαίνω κάτι, ακόμα κι ελάχιστο, τότε μπορώ να μιλήσω γι’ αυτό −αλλά χωρίς πολυλογίες, με όσο πιο άμεσο και συμπυκνωμένο τρόπο μπορώ, με τρόπο δηλαδή που αρμόζει στη συγκέντρωση αυτή στην οποία βρίσκομαι. Με αυτή την έννοια οι νότες μου μοιάζουν ίσως με λέξεις-κλειδιά.

Η αλήθεια συνίσταται στο να κατεβαίνεις ίσαμε το απείρως μικρό. Είναι σαν το σκάψιμο σ’ ένα ορυχείο. Προχωράς περιτριγυρίζοντας την φλέβα κι ο κύκλος γίνεται ολοένα και πιο στενός. Πρέπει όμως να κινείσαι με σύνεση και μυαλωμένα.

Πώς να γεμίσεις τη σιωπή που ακολουθεί νότες, οι οποίες στάθηκαν άξιες της σιωπής που τους προηγήθηκε;

Η καρδιά πρέπει να μεταμορφωθεί σε αυτί και η ακοή να κατέβει στην καρδιά.

Η καθαρή καρδιά τραγουδά.

Η σιωπή δεν μας δόθηκε άνευ λόγου αλλά για να μας θρέφει. Αυτή η τροφή μάς είναι εξίσου πολύτιμη με τον αέρα.

Πριν αναστηθείς πρέπει να πεθάνεις. Πριν μιλήσεις θα έπρεπε ίσως να σιωπάς.

Είναι σαν την εισπνοή και την εκπνοή. Δεν μπορείς μόνο να εισπνέεις∙ πρέπει κιόλας να εκπνέεις.

Το Tintinnabuli είναι ένας χώρος στον οποίο βυθίζομαι όποτε αναζητώ απαντήσεις στη ζωή μου, στη μουσική μου, στη δουλειά μου. Στις δύσκολες περιόδους, έχω έντονα την αίσθηση ότι τα πάντα γύρω μας είναι χωρίς κανένα νόημα. Η αφθονία και η πολλαπλότητα μού προξενούν σύγχυση και πρέπει να βρω την απλότητα. Ποια είναι αυτή και πώς μπορώ να την κατακτήσω; Ανακάλυψα ότι αρκεί ένας και μόνον ήχος, αν είναι καίριος. Το Tintinnabuli είναι μια εκπληκτική κίνηση, μια φυγή προς την εκούσια πενία.»

Arvo Pärt, Αφορισμοί
[αποσπάσματα]

Σ.τ.HS. Tintinnabuli, που στα λατινικά σημαίνει καμπάνες, είναι ένα στυλ μουσικής σύνθεσης που επινόησε ο Pärt και παρουσίασε για πρώτη φορά στο Ταλίν με το Für Alina (1976). 




Παρασκευή 11 Ιουλίου 2014

Η ταχυδακτυλουργία της Οικονομίας, ή Ο Βαλράς κι η παρέα του στα πράσα

Ένα από τα καλά της κρίσης είναι ότι, βγάζοντας την Οικονομία από τα παρασκήνια στη σέντρα −προκειμένου να αναλάβει με τη «λογική των αριθμών» τον προσεταιρισμό των μαζών, που στη συντριπτική πλειοψηφία τους έχουν πάψει να εμπιστεύονται τις κλασικές ιδεολογίες-, αποκάλυψε σε αναρίθμητες ευκαιρίες το γεγονός ότι η περίφημη αυτή «επιστήμη» δεν είναι στην πραγματικότητα παρά μια αυτοεκπληρούμενη ταχυδακτυλουργία. Τούτο είναι πλέον εντελώς προφανές λ.χ. από τη αυξανόμενη συχνότητα με την οποία τα οικονομικά ιερατεία και τα φερέφωνά τους χρησιμοποιούν τη λέξη «στρεβλώσεις» για να πείσουν πως, όχι, δεν αρμενίζουνε στραβά, παρά είναι στραβός ο γυαλός: Ο ανταγωνισμός δεν ρίχνει τις τιμές; Φταίνε στρεβλώσεις της αγοράς. Η αγορά δεν οδηγεί σε βέλτιστη κατανομή του πλούτου; Φταίνε στρεβλώσεις στην ολοκλήρωση του μοντέλου της ελεύθερης οικονομίας, … και πάει λέγοντας.

Η αλήθεια είναι, ότι στρεβλώσεις υπάρχουν∙ μόνο που πρόκειται για τις στρεβλώσεις των ίδιων των εννοιών πάνω στις οποίες η Οικονομία θεμελίωσε το λόγο της, προκειμένου να παρουσιαστεί ηγεμονικά σαν «επιστήμη» και μάλιστα σαν η κατεξοχήν «επιστήμη της υλικής βάσης των ανθρώπινων κοινωνιών». Αρκεί να συμβουλευτεί κανείς τους κλασικούς «πατέρες» της για να το αντιληφθεί. Για παράδειγμα, τον Λεόν Βαλράς (1834-1910): 
«Ονομάζω κοινωνικό πλούτο το σύνολο των υλικών ή άϋλων πραγμάτων (δεν έχει εν προκειμένω καμιά σημασία αν κάτι είναι υλικό ή άϋλο), τα οποία είναι σε σπάνη, δηλαδή των πραγμάτων που από τη μια μεριά μάς είναι χρήσιμα και από την άλλη υπάρχουν σε περιορισμένη ποσότητα.


Αυτός ο ορισμός είναι πολύ σημαντικός. Ας εξηγήσω εδώ τους όρους του. 
Ορίζω ως χρήσιμο ένα πράγμα από τη στιγμή που μπορεί να χρησιμεύσει με οποιονδήποτε τρόπο, δηλαδή από τη στιγμή που ανταποκρίνεται σε κάποια ανάγκη, όποια κι αν είναι αυτή, και την ικανοποιεί. Επομένως, δεν μας ενδιαφέρουν καθόλου οι διάφορες αποχρώσεις του όρου χρησιμότητα, τις οποίες συναντάμε στην καθημερινή γλώσσα και βάσει των οποίων ως χρήσιμο ορίζεται συνήθως κάτι το ευχάριστο ανάμεσα στο αναγκαίο και το περιττό. Αναγκαίο, χρήσιμο, ευχάριστο και περιττό, όλα αυτά για εμάς [τους οικονομολόγους] παραπέμπουν απλώς στο περισσότερο ή λιγότερο χρήσιμο και τίποτε παραπάνω. 

Επίσης, [εμείς οι οικονομολόγοι] δεν έχουμε κανένα λόγο να παίρνουμε υπόψη μας το κατά πόσον είναι ηθική ή ανήθικη η ανάγκη στην οποία ανταποκρίνεται και την οποία ικανοποιεί το χρήσιμο πράγμα. Το ότι μια ουσία την αναζητάει ένα γιατρός για να θεραπεύσει τον ασθενή του, ή ένας δολοφόνος για να δηλητηριάσει την οικογένειά του, αυτό μπορεί να είναι σημαντικό από διάφορες άλλες απόψεις, αλλά για εμάς είναι εντελώς αδιάφορο. Για εμάς, αυτή η ουσία είναι χρήσιμη και στις δυο περιπτώσεις, ίσως μάλιστα περισσότερο στη δεύτερη παρά στην πρώτη.»
 Λεόν Βαλράς, Στοιχεία Καθαρής Οικονομίας (1874)
κεφ. 5, «Περί του κοινωνικού πλούτου»

Είναι πραγματικά καταπληκτικό το γεγονός ότι, προκειμένου να μιλήσει για τον κοινωνικό πλούτο, όπως ισχυρίζεται, καταφεύγει ευθύς αμέσως σε μια καθαρώς ιδιωτική αντίληψη της έννοιας της χρησιμότητας: χρήσιμο και αναγκαίο είναι ό,τι επιθυμεί ο καθένας, όπως κι αν το επιθυμεί και για όποιο σκοπό κι αν το επιθυμεί. Αυτό το γλίστρημα γίνεται εντελώς ξεκάθαρο με το γεγονός ότι, στο αμέσως επόμενο βήμα του συλλογισμού του, ο Βαλράς σπεύδει να απογυμνώσει την έννοια του χρήσιμου και του αναγκαίου από κάθε ηθική διάσταση. Βέβαια, το γεγονός ότι πρόκειται για ταχυδακτυλουργία (πολύ δε περισσότερο ο σκοπός της) είναι πολύ δύσκολο να γίνει αντιληπτό από το σύγχρονο αναγνώστη, που έχει πλέον εθιστεί στην ιδέα ότι η ηθική διάσταση αφορά αποκλειστικά στην ιδιωτική σφαίρα και δεν αφορά, ίσως, παρά κάποιους παρωχημένους φανατικούς. Οπότε, ας το ξεκαθαρίσουμε μια και καλή.

Η απογύμνωση των εννοιών της χρησιμότητας και του αναγκαίου από την ηθική διάσταση είναι στην πραγματικότητα απογύμνωσή τους από την κοινωνική διάσταση και μάλιστα απογύμνωσή τους από την πεμπτουσία του κοινωνικού, δηλαδή τη σφαίρα της απόφασης σχετικά με το δίκαιο ή το άδικο, το ανθρώπινο ή το απάνθρωπο, γύρω από την οποία υφαίνεται η συλλογική θέσμιση ως θέσμιση πολιτική.  Γιατί το νόημα της έννοιας «ηθική», σε τούτην τη σφαίρα αναφέρεται κι από αυτήν οριοθετείται.     

Με αυτό δεδομένο, μπορούμε τώρα να αντιληφθούμε την ταχυδακτυλουργία πάνω στην οποία στήριξε τον περί «κοινωνικού πλούτου» λόγο του ο Βαλράς, μια ταχυδακτυλουργία που −ας το υπενθυμίσουμε− υπέστη, προς δόξαν της οικονομικής «επιστήμης», και η έννοια της αξίας. Πίσω από τη νοηματική απογύμνωση που περιγράψαμε, κρύβεται το πραγματικό αντικείμενο της μέριμνας της «επιστήμης» του, το οποίο δεν είναι ο κοινωνικός αλλά ο ιδιωτικός πλούτος −για την ακρίβεια, η υπαγωγή του κοινωνικού στο χρήμα.  
Υ.Γ. Με την ευκαιρία, για να προλάβω την ένσταση εκ μέρους των οπαδών του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού, ότι το δικό τους δόγμα ιδρύθηκε σε κριτική απόσταση από τον νεοκλασικισμό του Βαλράς, αρκεί να επισημάνω ότι η απόσταση αυτή προσδιορίζει το πολύ-πολύ μια τεχνική απόκλιση, αλλά πάνω στη βάση μιας πλήρους συμφωνίας με τις νοηματικές του ταχυδακτυλουργίες: σαν να λέμε, άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα του αλλιώς.

Τρίτη 8 Ιουλίου 2014

Έστι καιρός του μαυρίζειν...


«δεῖ δὲ μὴ λανθάνειν ὅτι τὸ ζητούμενόν ἐστι καὶ τὸ ἁπλῶς δίκαιον καὶ τὸ πολιτικὸν δίκαιον. τοῦτο δ' ἔστιν ἐπὶ κοινωνῶν βίου πρὸς τὸ εἶναι αὐτάρκειαν, ἐλευθέρων καὶ ἴσων ἢ κατ' ἀναλογίαν ἢ κατ' ἀριθμόν: ὥστε ὅσοις μή ἐστι τοῦτο, οὐκ ἔστι τούτοις πρὸς ἀλλήλους τὸ πολιτικὸν δίκαιον, ἀλλά τι δίκαιον καὶ καθ' ὁμοιότητα. ἔστι γὰρ δίκαιον, οἷς καὶ νόμος πρὸς αὑτούς: νόμος δ', ἐν οἷς ἀδικία: ἡ γὰρ δίκη κρίσις τοῦ δικαίου καὶ τοῦ ἀδίκου. ἐν οἷς δ' ἀδικία, καὶ τὸ ἀδικεῖν ἐν τούτοις ̔ἐν οἷς δὲ τὸ ἀδικεῖν, οὐ πᾶσιν ἀδικίἀ, τοῦτο δ' ἐστὶ τὸ πλέον αὑτῷ νέμειν τῶν ἁπλῶς ἀγαθῶν, ἔλαττον δὲ τῶν ἁπλῶς κακῶν. διὸ οὐκ ἐῶμεν ἄρχειν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὸν λόγον, ὅτι ἑαυτῷ τοῦτο ποιεῖ καί γίνεται τύραννος.»
Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, βιβλίο Ε΄

Δηλαδή:

Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε, ότι το ζητούμενο δεν είναι μόνο το δίκαιο γενικά αλλά και το πολιτικό δίκαιο [το δίκαιο της Πόλεως]. Αυτό πραγματοποιείται μεταξύ ανθρώπων, που η κοινή τους ζωή έχει σκοπό της την αυτάρκεια∙ ανθρώπων ελεύθερων και ίσων ή κατά την αναλογία, ή κατά τον αριθμό. Αυτό σημαίνει ότι, σε όσους ανθρώπους δεν υπάρχει ελευθερία και ισότητα, δεν υπάρχει μεταξύ τους πολιτικό δίκαιο αλλά κάτι που απλώς μοιάζει με πολιτικό δίκαιο. Γιατί δίκαιο υπάρχει εκεί που υπάρχει νόμος στις σχέσεις των ανθρώπων∙ και νόμος υπάρχει εκεί όπου υπάρχει αδικία∙ γιατί τα δικαστήρια και οι δικαστικές αποφάσεις είναι για να ξεχωρίζουν το δίκαιο και το άδικο. Όπου λοιπόν επικρατεί η αδικία, υπάρχει και η δυνατότητα της άδικης πράξης (ενώ όπου υπάρχει άδικη πράξη, δεν σημαίνει ότι μεταξύ όλων επικρατεί η αδικία). Και άδικη πράξη θα πει, ότι από τα αγαθά παίρνω για τον εαυτό μου μεγαλύτερο μέρος απ’ όσο μου αναλογεί ενώ ταυτόχρονα από τα κακά παίρνω μικρότερο απ’ ό,τι πρέπει μέρος. Γι’ αυτό λοιπόν δεν αφηνόμαστε να μας κυβερνά ένας άνθρωπος, αλλά ο λόγος∙ διότι ο άνθρωπος ενεργεί ιδιοτελώς και γίνεται τύραννος.

2. 

N.R :  Έχουμε την αίσθηση ότι σήμερα υπάρχει μια πραγματική συμπαιγνία μεταξύ των μεγάλων μμε, των διανοούμενων και της εξουσίας του χρήματος. Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτήν;

Ζ. Μπ. Ο Καρλ Κράους μιλούσε για τη βαθιά θλίψη που νιώθουν οι έντιμοι άνθρωποι όταν έχουν να κάνουν με ανθρώπους επαρμένους, «επαρμένους και αναίσχυντους» θα προσέθετα εγώ. Σήμερα, οι τίμιοι άνθρωποι έχουν κάθε λόγο να νιώθουν εξαπατημένοι και να αισθάνονται βαθιά θλίψη μπροστά στην αλαζονεία και την ξεδιαντροπιά εκείνων που έχουν στα χέρια τους την εξουσία και το χρήμα κι αισθάνονται πως είναι πάνω από το νόμο. Με τρομάζει το πόσο πολύ έχουμε παραδοθεί πια στην εξουσία του χρήματος.

Ο Μπερνάρ Ανρί-Λεβί έλεγε και ξανάλεγε, ότι δεν πρέπει με τίποτα να «δαιμονοποιούμε» το χρήμα (κατά τη γνώμη του κάτι τέτοιο είναι πολύ επικίνδυνο και φασιστοειδές). Όταν όμως βλέπουμε γύρω μας τη σημερινή λατρεία του χρήματος, είναι προφανές πως το θέμα δεν είναι η «δαιμονοποίηση» του χρήματος. Απεναντίας, αυτό που εγώ νιώθω είναι ότι το έχουμε κυριολεκτικά θεοποιήσει! Με απελπίζει η πλήρης παθητικότητα ενός κόσμου της διανόησης, που παρακολουθεί χωρίς να αντιδρά την αναγέννηση και την επέλαση ενός άγριου καπιταλισμού. […]

Πρέπει να μας ανησυχεί το πώς άλλαξε η σχέση ανάμεσα στον κόσμο της διανόησης και τον κόσμο της αγοράς και της εξουσίας του χρήματος. Είμαστε οπωσδήποτε πολύ μακριά από την εποχή του Σαρτρ. Είναι ανυπόφορος ο τρόπος με τον οποίον όλος ο κόσμος, μαζί και οι διανοούμενοι, υποκλίνονται στις χάρες του θριαμβεύοντος καπιταλισμού, της ατέρμονης ανάπτυξης και του ξέφρενου ανταγωνισμού για την οικονομική επικράτηση. […]

Σήμερα έχουμε μπροστά μας προβλήματα παρόμοια μ’ εκείνα που αντιμετώπισαν ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, μόνο που τώρα τα πράγματα είναι χειρότερα εξαιτίας του γεγονότος ότι τα σύγχρονα συστήματα επικοινωνίας δίνουν μέσα απίστευτης δύναμης στη χειραγώγηση και το ψέμμα. Οι δικτάτορες δεν κυβερνούν μόνο με την καταστολή και τη βία, αλλά και με το λόγο.»

Από συνέντευξη του Γάλλου φιλόσοφου Ζακ Μπουβερές,
που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2006 στην Nouveaux  Regards
επιθεώρηση του Ινστιτούτου Ερευνών της 



Πέμπτη 3 Ιουλίου 2014

Τα κορίτσια, η δικαιοσύνη και η αιωνιότητα έχουν κάθε λόγο να χαμογελούν!

Αν είναι δείγμα σοφίας το να μιλάς για τον κόσμο δίχως να αοριστολογείς, και να μιλάς για τις εμπειρίες σου χωρίς να περιαυτολογείς, τότε Ο Κήπος του Υβ Λε Μανάκ είναι σίγουρα ένα βιβλιαράκι σοφίας.

Δεκατρία χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση (και τις δυο αξέχαστες ομιλίες-μαρτυρίες ζωής του Λε Μανάκ εδώ στην Αθήνα), οι εκδόσεις Αλήστου Μνήμης κυκλοφορούν μια δεύτερη έκδοση του Κήπου εμπλουτισμένη με 5 επιπλέον κείμενά του από διαφορετικές πηγές.

Δυο μικρά δείγματα: 
Ανθισμένο γιασεμί. 
 Το γεγονός ότι είμαστε μέλη της ίδιας κοινωνικής τάξης, ή ότι έχουμε τις ίδιες ιδέες, δεν σημαίνει οπωσδήποτε ότι έχουμε κοινούς στόχους ή κοινά σχέδια. Οι περισσότεροι από τους φτωχούς αυτού του κόσμου, για παράδειγμα, δεν στοχεύουν σε μια επίγεια Εδέμ αλλά θέλουν να γίνουν σαν τους πλούσιους: να ζουν και αυτοί με τις χαζές ανέσεις των αστών. Όσο για εκείνον που δεν έχει τίποτα αλλά φλέγεται από το πνεύμα των Ευαγγελίων ή από το δαίμονα της Αναρχίας, αυτός είναι ο πιο μοναχικός άνθρωπος στον κόσμο. Η μοναξιά είναι το παράδοξο που ο Χριστιανός ή ο Αναρχικός οφείλουν να λύσουν για να ξεφύγουν από τη δυστυχία. Η αναζήτηση της πνευματικής ευημερίας μοιάζει τόσο μάταιη όσο κι αναζήτηση της υλικής ευημερίας. 
 Σήμερα είναι πρώτη Ιανουαρίου και το γιασεμί στα σκαλοπάτια μας αρχίζει να ανθίζει και να σκορπάει την υπέροχη ευωδιά του. Μπορεί άραγε να γαληνέψει κανείς πνευματικά απλώς και μόνο παρατηρώντας ένα τόσο συνηθισμένο θέαμα; Μήπως αρκεί να θαυμάζουμε την κινούμενη ύπαρξη του φυτικού βασίλειου για να ξαναβρούμε την ψυχική μας ειρήνη; 
 Η δυστυχία μας οφείλεται στο γεγονός ότι είμαστε πάρα πολλοί μέσα στη μοναξιά μας, πολύ πλούσιοι μέσα στη φτώχεια μας, πολύ νοήμονες μέσα στη βλακεία μας. [...]

Αποκλεισμένοι από τον πολιτισμό 
 Έχω μιλήσει πάμπολλες φορές για το πόσο απαράδεκτο, για μια κοινωνία που ισχυρίζεται ότι είναι δημοκρατική, θεωρώ το γεγονός ότι εκατομμύρια μισθωτοί είναι αποκλεισμένοι από τον πολιτισμό. Με αυτό δεν εννοώ αποκλεισμό από την παθητική κατανάλωση τηλεοπτικών θεαμάτων, βιβλίων τσέπης ή εκθέσεων ζωγραφικής. Εννοώ αποκλεισμό από μια ενεργό σχέση με τον κόσμο. Είναι απαράδεκτο για μια δημοκρατική κοινωνία το ότι εκατομμύρια μισθωτοί δεν γράφουν ποτέ τους μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, ποίηση, δεν κάνουν ταινίες, κ.ο.κ. 
Είναι γνωστό ότι η μισθωτή συνθήκη θεμελιώνεται σε μια κατάσταση διαρκούς οικονομικής υποταγής (σύμβαση εργασίας) και πολιτικής εκπροσώπησης (εκλογικό δικαίωμα). Όμως στηρίζεται και στο γεγονός ότι οι άνθρωποι που κατέληξαν μισθωτοί, αποκόπηκαν από τις παλιές αγροτικές ή αστικές παραδόσεις τους χωρίς να μπορούν να συνθέσουν έναν άλλο πολιτισμό πέρα από αυτόν της ιδεολογικής πλύσης εγκεφάλου που επιβάλλει η αστική τάξη.  Με αυτή την έννοια λοιπόν, η μισθωτή συνθήκη παρουσιάζεται και σαν μια κατάσταση πολιτισμικής εξάρτησης. Αν ο μισθωτός συμμετέχει παθητικά στην παραγωγή των οικονομικών αξιών, εξίσου παραμένει ουσιαστικά αμέτοχος στην παραγωγή των ανθρώπινων αξιών. 
Όταν δεν διαθέτει κανείς ένα πολιτισμό, ο οποίος του επιτρέπει να αναγνωρίζει σε αυτόν τον εαυτό του ως ακέραιο άνθρωπο∙ όταν δεν μπορεί να συμμετάσχει ως άτομο στην παραγωγή και την επεξεργασία των αξιών∙ και όταν συνεχώς εκπροσωπείται από άλλους όχι μόνο στην πολιτική αλλά σε κάθε όψη της καθημερινής του ζωής, τότε βρίσκεται σε μια κατάστασης υποδούλωσης την οποία μπορούμε να ονομάσουμε φιλελεύθερο κολλεκτιβισμό. [...]


Ένα βιβλίο γεμάτο χυμούς ζωής... για όσες και όσους διψούν.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...