Πέμπτη 27 Μαρτίου 2014

11η εκπομπή

Γ.Β. Μάρρτιν, Ρ. Βανεγκέμ, Γκ. Ντεμπόρ
1962
Αφιερωμένη στο Βαμπίρ της Μπορινάζ,

σε ορισμένες 

βασικές κοινοτοπίες 

σχετικές με τη μετάβαση από το ιερό στο θέαμα 

και στο σαβουάρ-βιβρ των νέων γενεών!

Καλεσμένη μας η αναλύτρια Χλόη Κολύρη

Πέμπτη 27/3, 5-7 μμ., Beton7 ArtRadio

Τετάρτη 26 Μαρτίου 2014

Το έλλειμμα ως κοινωνική κατασκευή

Ίαν Χάκινγκ
«Στο έργο μου απέφυγα μέχρι τώρα να χρησιμοποιώ τον όρο “κοινωνική κατασκευή”, γιατί διαπίστωσα ότι δεν με βοηθούσε σε τίποτα. Τις λίγες φορές που αναφέρθηκα σε αυτόν, ήταν για να οριοθετηθώ απέναντί του. Πρόκειται για ένα παραχρησιμοποιημένο και συνάμα σκοτεινό όρο, που κατάντησε μόδα και κώδικας. Έτσι, ενώ σε πολλά πεδία η έννοια της “κοινωνικής κατασκευής” υπήρξε αληθινά απελευθερωτική για κάποιους, πάρα πολλούς άλλους τους έκανε αυτάρεσκους, άνετους κι ωραίους, χαλαρούς και μοδάτους υπηρέτες ενός νέου δογματισμού. […]

Επί της ουσίας, αυτό που υποστηρίζουν όσοι λένε ότι το Χ αποτελεί κοινωνική κατασκευή, είναι ότι
το Χ δεν ήταν αναπόφευκτο να υπάρξει, ή δεν ήταν αναπόφευκτο να είναι όπως είναι τώρα∙ το Χ, ή το Χ όπως είναι τώρα, δεν καθορίζεται από τη φύση των πραγμάτων∙ δεν είναι κάτι το αναπόφευκτο, αλλά προήλθε ή διαμορφώθηκε από κοινωνικά γεγονότα, δυνάμεις, την ιστορία, πράγματα δηλαδή που θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά. […]

Αυτό που θέλουν να πουν, είναι ότι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως κάτι που μοιάζει αναπόφευκτο μέσα στην παρούσα κατάσταση πραγμάτων, δεν ήταν όντως αναπόφευκτο. [..]

Το ουσιαστικό ερώτημα, όμως, είναι: Τι είναι αυτό που κατασκευάζεται, τι είναι αυτό που επιδέχεται κατασκευή, όταν μιλάει κανείς για “κοινωνική κατασκευή”; […]

Ας πάρουμε για παράδειγμα τις μετανάστριες στον Καναδά. Οι γυναίκες που μεταναστεύουν από τον τόπο τους, το κάνουν εξαιτίας συγκεκριμένων κοινωνικών συνθηκών που επικρατούν εκεί. Είναι εντελώς ανόητο να μιλάμε εν προκειμένω για “κοινωνική κατασκευή” αφού οι κοινωνικές συνθήκες, που επικρατούν στις πατρίδες τους, είναι τέτοιες που αναπόφευκτα τους γεννούν φόβο να παραμείνουν εκεί και την ελπίδα ότι μπορούν να βρουν χέρι βοήθειας κάπου αλλού. Όμως από τη στιγμή που ο όρος “μετανάστρια” τείνει να γίνει στον Καναδά μια ταμπέλα που με κάποιο τρόπο στιγματίζει αυτές τις γυναίκες, τότε, και σε αυτό το πλαίσιο, έχει πραγματικά νόημα να υποστηρίξει κανείς ότι αυτός ο στιγματισμός δεν είναι διόλου αναπόφευκτος αλλά αποτελεί κοινωνική κατασκευή, δηλαδή ότι μέσα σε αυτό το οριοθετημένο πλαίσιο και με τις ανάλογες υποδηλώσεις ο όρος “μετανάστρια” αποτελεί κοινωνική κατασκευή. […]

Γι’ αυτό πρέπει να ξεκαθαρίσουμε, τι είναι αυτό που επιδέχεται κοινωνική κατασκευή και τι όχι.  Να σημειώσουμε λοιπόν, πρώτα-πρώτα, με ποιον τρόπο η θέση ότι

 «το Χ δεν ήταν αναπόφευκτο να υπάρξει»

θέτει το γενικό πλαίσιο της συζήτησης γύρω από το κατά πόσον το Χ αποτελεί «κοινωνική κατασκευή».

Αν οι πάντες γνωρίζουν ότι το Χ είναι το ενδεχόμενο αποτέλεσμα μιας σειράς κοινωνικών διεργασιών, τότε δεν χρησιμεύει σε τίποτα να λέμε ότι είναι “κοινωνικά κατασκευασμένο”. Οι άνθρωποι αρχίζουν να συζητούν ότι το Χ είναι “κοινωνική κατασκευή” μόνο όταν θεωρούν ότι

στην παρούσα κατάσταση πραγμάτων, το Χ εκλαμβάνεται σαν δεδομένο και εμφανίζεται σαν αναπόφευκτο.

Αυτή η πρόταση δεν θέτει έναν όρο για το τι είναι το ίδιο το Χ.  Θέτει τον όρο, βάσει του οποίου μπορεί να υποστηριχτεί η άποψη ότι το Χ αποτελεί κοινωνική κατασκευή. Αν δεν υπάρχει αυτός ο όρος, κανείς δεν ασχολείται για το αν το Χ είναι “κοινωνική κατασκευή”, ή τελοσπάντων ασχολείται μόνο όποιος έχει την τάση να αερολογεί.

Γι’ αυτό το λόγο, λοιπόν, δεν θα βρείτε κανένα σοβαρό βιβλίο να συζητάει ότι οι τράπεζες, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τα μπλοκ επιταγών, το χρήμα, τα δολλάρια, τα συμβόλαια, τα τελωνεία, ο βρετανικός θρόνος ή η Fed [η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ] είναι “κοινωνικές κατασκευές”. Όλα αυτά τα πράγματα ανήκουν στο πεδίο των συμβάσεων και των θεσμών, και οι πάντες γνωρίζουν ότι οι συμβάσεις και οι θεσμοί είναι αποτέλεσμα ιστορικών συμβάντων και κοινωνικών διεργασιών. Γι’ αυτό και κανείς δεν λέει ότι πρόκειται για “κοινωνικές κατασκευές”. Απεναντίας, αποτελούν μέρος αυτού που ο Τζον Σήρλ αποκαλεί κοινωνική πραγματικότητα. […]

Εφόσον λοιπόν η Fed είναι ολοφάνερα καρπός κοινωνικών διεργασιών και συμβάσεων, δηλαδή δεν είναι κάτι το μοιραίο και αναπόφευκτο,  ένα βιβλίο με τίτλο Η Fed ως κοινωνική κατασκευή δεν θα ήταν παρά μια σαχλαμάρα∙ και θα είχαμε κάθε δικαίωμα να σκεφτούμε ότι ο συγγραφέας του παίζει το χαρτί της “κοινωνική κατασκευή” απλώς και μόνο για να βγάλει παραδάκι.

Απεναντίας, όμως, μπορούμε να φανταστούμε ένα αληθινά συναρπαστικό βιβλίο με τίτλο Η Οικονομία ως κοινωνική κατασκευή. Κάθε μέρα μας πληροφορούν για τα σκαμπανεβάσματα της Οικονομίας κι εμείς αντιδρούμε με φόβο ή με ευφορία. Κι όμως, αυτό το θαυμαστό είδωλο, την Οικονομία, πολύ σπάνια το έβλεπες να φιγουράρει στις εφημερίδες πριν από 40 χρόνια.

Για ποιο λόγο δεν αμφισβητούμε καθόλου την ιδέα “Οικονομία”; Μια χαρά μπορεί να υποστηρίξει κανείς, ότι αυτή η ιδέα, ως αναλυτικό εργαλείο, σαν ένας τρόπος για να σκεφτόμαστε τη ζωή στη βιομηχανική κοινωνία,  δεν είναι παρά μια κοινωνική κατασκευή. Προσέξτε: δεν μιλάμε για την οικονομία της Σουηδίας το έτος 2000, αλλά για το γεγονός ότι η ίδια η ιδέα της Οικονομίας, αυτή η φαινομενικά αναπόφευκτη και αναπότρεπτη ιδέα, μπορεί πράγματι να θεωρηθεί ως κοινωνική κατασκευή.

Στο μεταξύ, ένα πλάσμα ακόμα πιο τρομαχτικό την Οικονομία έχει ξεπροβάλλει μέσα από τη χρηματοοικονομική ζούγκλα. Είναι το Έλλειμμα! Πρόκειται για το μεγάλο αντιδραστικό πολιτικό σύνθημα των αρχών της δεκαετίας του 1990. Το Έλλειμμα ως κοινωνική κατασκευή θα μπορούσε να είναι ο τίτλος ενός άλλου συναρπαστικού βιβλίου. Φυσικά, το έλλειμμα γεννήθηκε μέσα από τον υπέρμετρο δανεισμό κατά την πρόσφατη ιστορία. Αλλά δεν είναι αυτό το ζήτημα. Το θέμα αυτού του βιβλίου θα είναι η κατασκευή της ιδέας του ελλείμματος. Μπορούμε να διαβλέψουμε την επιχειρηματολογία του. Η ιδέα του ελλείμματος κατασκευάστηκε σαν μια απειλή, σαν ένα στοιχείο πίεσης σε βάρος της πλειοψηφίας των ανθρώπων, ένα εργαλείο χρήσιμο για την αποκατάσταση της ηγεμονίας του κεφαλαίου και για τη συστηματική και ανελέητη αποδιάρθρωση του κοινωνικού ιστού. Κατασκευάστηκε σαν ένα τέχνασμα, χάρη στο οποίο οι φτωχοί θα αποδέχονταν οικειοθελώς να γίνουν φτωχότεροι μέχρις εξαθλίωσης.

Εδώ πρέπει να επιμείνω ιδιαίτερα στη δύσκολη διάκριση μεταξύ αντικειμένου και ιδέας. Η προϋπόθεση που έθεσα παραπάνω προκειμένου να χαρακτηριστεί κάτι ως «κοινωνική κατασκευή» δεν ισχύει για τα αντικείμενα (το έλλειμμα ή την οικονομία ως αντικείμενα). Είναι σαφές πως η σημερινή οικονομία και το σημερινό ελλειμμά μας δεν είναι κάτι το αναπόφευκτο, αλλά ενδεχόμενο αποτέλεσμα σωρείας ιστορικών συμβάντων. Η προϋπόθεση που έθεσα, αφορά στις ιδέες για την οικονομία και το έλλειμμα. Η ιδέα της Οικονομίας και η ιδέα του Ελλείμματος εμφανίζονται, μαζί με όλα όσα υποδηλώνουν, σαν κάτι το μοιραίο και αναπόφευκτο.»

Harvard University Press, 1999


Σημ. του H.S. Σε αυτό το πάρα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του, ο Καναδός φιλόσοφος Ίαν Χάκινγκ (τρομερό επίθετο…) συζητάει διεξοδικά και σε πολλά πεδία την έννοια της «κοινωνικής κατασκευής» και των πολλών καταχρήσεών της, προσπαθώντας να αποκαταστήσει τη λογική των πραγμάτων και να οριοθετήσει τη χρήση από την κατάχρηση. Μεταξύ άλλων, αναφέρεται στην πολύκροτη, εκείνα τα χρόνια αλλά και μετάπειτα, υπόθεση Sokal και, σοβαρότερα, στη συναρπαστική διαμάχη μεταξύ του Μάρσαλ Σάλινς και του Gananath Obeyskere. Όπως καταλάβατε από το απόσπασμα που μετέφρασα εδώ, για εμάς η σκέψη του επί του θέματος έχει διπλό ενδιαφέρον. Σε ό,τι αφορά το ένα από τα δυο λοιπόν, πράγματι βρίσκουμε εντυπωσιακό το πόσο ισχνή εξακολουθεί να είναι −ακόμα και στους ριζοσπαστικούς κύκλους− η κριτική της ίδιας της ιδέας της Οικονομίας και κατ’ επέκταση του Ελλείμματος. Οπωσδήποτε δεν μας διαφεύγει το γεγονός ότι πρόκειται για μια κεντρική ιδέα στον άξονα των κυρίαρχων ιδεών, μια ιδέα από την οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η απρόσκοπτη κυριαρχία τους. Ούτε μας διαφεύγει το γεγονός, ότι η ριζοσπαστική αντιπολίτευση σε αυτές τις ιδέες παρέμεινε εξαρχής «μαγεμένη» από την ψευτο-επιστημοσύνη της ιδέας της Οικονομίας, αφού ως γνωστόν αυτή η αντιπολίτευση συμφωνούσε με τους κυρίαρχους στον θεμελιακό ισχυρισμό της Οικονομίας, ότι αυτό που καθορίζει τον άνθρωπο και την κοινωνία είναι το πνεύμα της «αυτοσυντήρησης» και η συναφής με αυτό «ικανοποίηση των υλικών αναγκών». Γιατί τότε εντυπωσιαζόμαστε; Ίσως επειδή γνωρίζουμε, την ποιότητα των εξαιρέσεων σε αυτό τον κανόνα κι επειδή εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι το άλας δεν έχει ακόμα μωρανθεί.

UPDATE μεταμεσημβρινό: Να συμπληρώσω με δυο λόγια για το παράξενο αίσθημα, που προκαλεί το γεγονός ότι ο Χάκινγκ (κι εμείς μαζί του) αγωνίζεται για να καταδείξει τη διαφορά μεταξύ ιδέας και αντικειμένου μέσα σε ένα κόσμο, στον οποίο επίσημα πρόσωπα μάς ζητούν να δεχτούμε ότι ο στατιστικός προσδιορισμός κάποιων ηλεκτρονικών ιχνών ενός πράγματος ισοδυναμεί με τον εντοπισμό του ίδιου του πράγματος... Ασφαλώς, είναι παρήγορο ότι αυτό δεν πρόκειται να το καταπιούν αμάσητα οι άνθρωποι που η όλη υπόθεση τούς κοστίζει πολύ πραγματικά. Μακάρι να μην το χάψει ούτε η υπόλοιπη κοινωνία. Σε όποιες περιστάσεις και με όποιους τρόπους ή μορφές σερβιριστεί.


Πέμπτη 20 Μαρτίου 2014

Προεκλογικό μήνυμα 02 | Πληροφόρηση και Προπαγάνδα

Ζακ Ελλύλ
«Μια από τις πιο διαδεδομένες σύγχρονες κοινοτοπίες, η οποία θεωρείται μάλιστα αυτονόητη και απολύτως ασφαλής, είναι ότι άλλο πράγμα είναι η πληροφόρηση και τελείως άλλο πράγμα η προπαγάνδα. Κάθε καθωσπρέπει άνθρωπος γνωρίζει ότι στην εποχή μας η πληροφόρηση είναι εντελώς απαραίτητη. Πρόκειται, όπως λένε, για μια απολύτως θετική κατάκτηση και ένα από τα πλεονεκτήματά μας σε σχέση με τους ανθρώπους παλιότερων εποχών, είναι ότι μαθαίνουμε τι συμβαίνει στην Κίνα και πληροφορούμαστε ποιες είναι οι αποφάσεις της κυβέρνησης της χώρας μας. […]

Έχουμε λοιπόν από τη μια μεριά την πληροφόρηση, που υποτίθεται πως είναι από τη φύση της έντιμη, αληθινή και ξεκάθαρη μετάδοση δεδομένων, και από την άλλη την προπαγάνδα, η οποία διαστρεβλώνει τα δεδομένα, ψεύδεται και πηγάζει από το πάθος για εξουσία, τον μακιαβελισμό και τη συνειδητή εξαπάτηση. Αυτή η καθησυχαστική διχοτόμηση μεταξύ πληροφόρησης και προπαγάνδας επιτρέπει σ’ εμάς, τους καλώς πληροφορημένους ανθρώπους, να κοιμόμαστε ήσυχοι και φυσικά να μην υποκύπτουμε στην προπαγάνδα.

Όμως αν δούμε τα πράγματα πιο προσεκτικά, θα διαπιστώσουμε αμέσως ότι δεν είναι τόσο απλά. Πρώτα-πρώτα είναι αδύνατον να υπάρξει ένας ξεκάθαρος ορισμός της προπαγάνδας. Ο καθένας την παρουσιάζει όπως την αντιλαμβάνεται ο ίδιος και έχουμε ένα ευρύ φάσμα, από εκείνους που βλέπουν προπαγάνδα παντού, από την κυριακάτικη λειτουργία μέχρι το δημοτικό σχολείο, έως εκείνους οι οποίοι θεωρούν πως δεν μπορούμε να ορίσουμε κάτι ιδιαίτερο ως προπαγάνδα και επομένως ότι προπαγάνδα δεν υφίσταται. […]

Το μοναδικό σημείο που θεωρώ σοβαρό σε όλα αυτά, είναι το εξής: οι περισσότεροι συγγραφείς έχουν τη γνώμη ότι όλα θα είναι μια χαρά άπαξ και λυθούν τα προβλήματα στην οργάνωση της πληροφόρησης. Πρόκειται για μια πολύ επικίνδυνη αυταπάτη, διότι τίποτα δεν πρόκειται να λυθεί αφού το θεμελιώδες πρόβλημα με την πληροφόρηση βρίσκεται αλλού, δηλαδή στη στενότατη σχέση μεταξύ πληροφόρησης και προπαγάνδας και στο γεγονός ότι δεν είναι δυνατόν να χωριστούν η μια από την άλλη. 

Αλλά και πέρα από αυτό, πρέπει να δούμε και τα νέα δεδομένα σε ό,τι αφορά την προπαγάνδα. Για παράδειγμα, τώρα πια οι προπαγανδιστές έχουν συνειδητοποιήσει ότι το ψέμμα δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς τους κι έχουν αποφασίσει ότι τους συμφέρει περισσότερο να πουλάνε αλήθειες και να στηρίζουν την προπαγάνδα τους σε γεγονότα. […] Με άλλα λόγια, η σύγχρονη προπαγάνδα είναι πολύ πιο πανούργα απ’ όσο έχουμε συνηθίσει να νομίζουμε.

Ας δούμε λοιπόν λίγο την πληροφόρηση. Πρέπει να υπογραμμίσουμε, χωρίς να επιμείνουμε ιδιαίτερα σε αυτό, ότι τα μέσα της προπαγάνδας είναι ακριβώς τα ίδια με αυτά της πληροφόρησης: όχι μόνον υλικά μέσα (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες, ταινίες, ομιλίες, κ.λπ.) αλλά και ψυχολογικά μέσα, δεδομένου ότι και η πληροφόρηση πρέπει να ‘διαδοθεί’, να γίνει γνωστή, δηλαδή να τραβήξει την προσοχή του κοινού. Ο ακροατής πρέπει να πειστεί, ότι η τάδε πληροφορία είναι έντιμη και αξιόπιστη. Πώς θα πειστεί; Με κάθε διαθέσιμο μέσο προσεταιρισμού. Διότι όταν η πληροφόρηση, θέλοντας να μείνει ‘αντικειμενική’, περιορίζεται στην απλή έκθεση των γυμνών γεγονότων, δεν υπάρχει περίπτωση να βρει ακροατήριο. Όταν θέλουμε να μεταδώσουμε μια πληροφορία, πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας σε ποιον άνθρωπο τη μεταδίδουμε. Ποιο είναι το ακροατήριό μας. Ποιος είναι λοιπόν ο σημερινός ακροατής; Ποιος είναι ο σημερινός άνθρωπος, τον οποίο θέλουμε να πληροφορήσουμε; Είναι, πρώτα απ’ όλα, ένας άνθρωπος που έχει ελάχιστο ελεύθερο χρόνο. Μέσα σε αυτόν, πρέπει να του μεταδώσουμε τις πληροφορίες μας. Ε λοιπόν, για να δώσουμε ένα απτό παράδειγμα, προκειμένου να διαβάσει κανείς μια εφημερίδα όπως ο Le Monde, χρειάζεται δυο ώρες την ημέρα και πάλι κάμποσα θα του έχουν ξεφύγει. Ποιος άνθρωπος σήμερα θα διαθέσει δυο ώρες από τον ελεύθερο χρόνο του για να πληροφορηθεί; Επομένως, η πληροφόρηση πρέπει να συμπυκνωθεί. Να δοθεί σαν ‘χαπάκι’. Αλλά τότε, είναι στ’ αλήθεια πληροφόρηση;

Επιπλέον, αυτή η πληροφόρηση-χαπάκι πρέπει να παρουσιαστεί με μια ευχάριστη και ελκυστική μορφή, που θα δίνει στον κουρασμένο σημερινό ακροατή την αίσθηση ότι με δυο λόγια έχει πάρει το ‘ζουμί’ της πληροφορίας. Αλλά για να γίνει αυτό, η πληροφόρηση πρέπει να παρουσιαστεί με ‘εύπεπτο’ τρόπο, που δεν θα ‘κουράζει’ τον ήδη κουρασμένο ακροατή. Όμως μπορεί να υπάρξει  ‘εύπεπτη’ σοβαρή πληροφόρηση; Για να υπάρξει σοβαρή πληροφόρηση, θα πρέπει ο ακροατής να έχει ήδη αρκετές γνώσεις ιστορίας, πολιτικής και γεωγραφίας, αν χρειάζεται, ώστε να καταλαβαίνει τι είναι αυτό που του λένε. Ακόμα περισσότερο, θα πρέπει να έχει τη διάθεση αλλά και την ικανότητα να σκέφτεται, να συνθέτει, να διακρίνει και να θυμάται −και όλα αυτά δεν είναι φυσικά χαρίσματα αλλά καρποί παιδείας και εκπαίδευσης. Τι σχέση έχει λοιπόν αυτό με τον σημερινό ακροατή; […]

Επομένως, πού ακριβώς βρίσκεται το υποτιθέμενο όριο ανάμεσα στην προπαγάνδα, δηλαδή τη μαζική διακήρυξη απλουστευμένων γεγονότων με στόχο τον προσεταιρισμό του κοινού, και σε μια πληροφόρηση η οποία σερβίρεται σε μορφή-χαπάκι και σε ένα κοινό που δεν έχει την παραμικρή δυνατότητα να την ελέγξει; […]

Ακούμε συχνά, ότι ο καλύτερος τρόπος για να πολεμήσει κανείς την προπαγάναδα, είναι η μετάδοση σωστής πληροφόρησης. Αυτό σε κάποιο βαθμό ισχύει. Λέω όμως ‘σε κάποιο βαθμό’, διότι στην πραγματικότητα η πληροφόρηση αποτελεί προαπαιτούμενο της προπαγάνδας. 

Πράγματι, για να υπάρξει προπαγάνδα, πρέπει να υπάρχει κάποια αναφορά στα τρέχοντα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα. Η πραγματική δύναμη της προπαγάνδας δεν βρίσκεται τόσο στη δογματική επιχειρηματολογία της όσο στην ερμηνεία των τρέχοντων γεγονότων, την οποία παρουσιάζει. Η προπαγάνδα μπορεί να δουλέψει μόνο όταν τρέχοντα πολιτικά ή οικονομικά γεγονόταν έχουν ήδη ξυπνήσει, αναστατώθει ή προσανατολίσει την κοινή γνώμη. Πιάνεται από μια υπάρχουσα ψυχολογική πραγματικότητα, όχι μόνιμη αλλά ενός είδους ψυχολογική ταραχή που προκαλείται από ένα συμβάν.  Όμως αυτού του είδους οι ψυχολογικές αναστατώσεις δεν διαρκούν πολύ. Πρέπει λοιπόν να συντηρούνται, να κρατιώνται ζωντανές και να παρατείνονται προκειμένου να παράξουν μια ‘κοινή γνώμη’. Αλλά η κοινή γνώμη είναι ακριβώς το έδαφος πάνω στο οποίο στήνεται η προπαγάνδα. Αν δεν υπάρξει κοινή γνώμη, δεν μπορεί να υπάρξει προπαγάνδα. […]

Την κοινή γνώμη λοιπόν την παράγουν τα ΜΜΕ, τα οποία διαδίδουν πληροφορίες και απασχολούν διαρκώς τις μάζες με διάφορα πολιτικά, οικονομικά και άλλα συμβάντα, αναπλάθοντας διαρκώς τη βάση πάνω την οποία υφαίνει την επιχειρηματολογία της και ανθίζει η προπαγάνδα. […] Διότι πρέπει να το επαναλάβουμε: η προπαγάνδα δεν στηρίζει τους ισχυρισμούς της πάνω σε καθαρά ψέμματα αλλά πάνω σε κάθε λογής επιμέρους δεδομένα. […]

Επομένως, η πληροφόρηση όχι μόνο προσφέρει στην προπαγάνδα τη βάση, χωρίς την οποία δεν θα μπορεί να υπάρξει, αλλά, πιο σημαντικό ακόμα, της παρέχει αυτό ακριβώς που [η προπαγάνδα] χρειάζεται για να λειτουργήσει διογκώνοντας τα προβλήματα και παρουσιάζοντας τις ‘λύσεις’ που τη συμφέρουν. […]

Αυτή η διόγκωση των προβλημάτων, απαραίτητο καύσιμο της προπαγάνδας, σχετίζεται άμεσα με τη διεύρυνση πλαισίου που πραγματοποιεί η πληροφόρηση. Στην πραγματικότητα, η καθαρή πληροφόρηση δεν μεταδίδει τίποτε άλλο από συγκεκριμένα γεγονότα. Το συγκεκριμένο γεγονός, όσο σημαντικό κι αν είναι, έχει καθεαυτό περιορισμένη έκταση τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο: συνέβη εκεί και τότε. Είναι, δηλαδή, ένα μοναδικό συμβάν. Η πληροφορία δεν έχει παγκόσμιο εύρος. Όμως εκείνος ο οποίος πληροφορεί, αυτός που μεταδίδει την πληροφορία, επιχειρεί πάντοτε να συνδέσει το συγκεκριμένο συμβάν με άλλα παρόμοια, να αναδείξει τι προηγήθηκε και τι το ακολούθησε, ίσως ακόμα και να προσφέρει μια ερμηνεία ή μια εξήγηση του γεγονότος αυτού. Έτσι η πληροφορία που μεταδίδει παύει ευθύς αμέσως να είναι ‘σκέτη’ πληροφόρηση. Σε αυτό, πρέπει να προσθέσουμε και το γεγονός ότι ο σημερινός άνθρωπος δέχεται κυριολεκτικά ένα καθημερινό κατακλυσμό από πληροφορίες. Πληροφορίες ασύνδετες μεταξύ τους, που αφορούν ένα ευρύ γεωγραφικό φάσμα κι ένα ευρύτατο φάσμα προβλημάτων. […]

Έτσι, μέσα από τον κατακλυσμό πληροφόρησης, ο άνθρωπος αφ’ ενός μεν ‘ενημερώνεται’ ότι η πραγματικότητα της κατάστασής του εξαρτάται άμεσα από την πραγματικότητα ολόκληρης της κοινωνίας, ενός συνόλου κοινωνιών ή και του πλανήτη ολόκληρου, δηλαδή ότι η ζωή του αποτελεί κομμάτι ενός ολοένα και πιο διευρυμένου πλαίσιου ζωής και μιας ολότητας θεμάτων και προβλημάτων. Και αφ’ ετέρου, την ίδια στιγμή, βρίσκεται παγιδευμένος σε ένα ατέλειωτο καλειδοσκόπιο, καμωμένο από χιλιάδες εικόνες, που η μια διαδέχεται την άλλη χωρίς να υπάρχει καμιά σύνδεση μεταξύ τους, πράγμα που επιτείνει μέσα του την αίσθηση ότι η ζωή του αποτελεί κομμάτι μιας τεράστιας ολότητας, η οποία δεν έχει καμιά λογική, κανέναν ειρμό, κανένα ρυθμό, κανένα νόημα και αλλάζει με τρομαχτική ταχύτητα χωρίς ο ίδιος να μπορεί να καταλάβει τίποτα και χωρίς καμιά δυνατότητα να δράσει πάνω της με τις δεξιότητες που έχει αποκτήσει μέσα στο μικρό πλαίσιο της προσωπικής του ζωής. […]

Γίνεται φανερό λοιπόν, ότι η πληροφόρηση δεν αποτελεί μόνο προαπαιτούμενο της προπαγάνδας αλλά και οδηγεί στην προπαγάνδα, αφού η προπαγάνδα είναι εκείνη που θα παράσχει σε αυτό τον άνθρωπο τη μυθική εξασφάλιση, που έχει ανάγκη. Διότι ο άνθρωπος που έχει πνιγεί από τον κατακλυσμό της πληροφόρησης, έχει ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη για ένα σύστημα που θα ταξινομεί και θα του εξηγεί όλες αυτές τις πληροφορίες −και μάλιστα ένα σύστημα το οποίο, όσο πιο σύνθετο είναι το πλαίσιο που του παρουσιάζεται από τον κατακλυσμό των πληροροφιών, τόσο πιο απλές και χοντροειδείς εξηγήσεις θα του παρέχει. Κι αυτή ακριβώς είναι η δουλειά της προπαγάνδας».

Ζακ Ελλύλ, Πληροφόρηση και Προπαγάνδα (1957)





Σημ. του H.S. Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Diogènes», την οποία έφτιαξε το 1948 ο Ροζέ Καγιουά (βλ. το βιβλίο του Τα παιχνίδια και οι άνθρωποι, μετάφραση Μπουκανιέρος, εκδ. Εικοστού Πρώτου) και στην οποία δημοσιεύτηκαν εξαιρετικά κείμενα και του σπουδαίου Κώστα Παπαϊωάννου (βλ. Η αποθέωση της ιστορίας, Εναλλακτικές εκδόσεις). Ενδιαφέρουσες συναντήσεις, με πολλές προεκτάσεις, τις οποίες όπως γνωρίζετε προσπαθώ να συζητήσω διεξοδικότερα και στις εκπομπές όπου συμμετέχω κάθε δεύτερη Πέμπτη.

Δευτέρα 17 Μαρτίου 2014

Ποτάμι



... για να μη χάσουνε οι λέξεις τη σημασία τους...
... για όσους ταξιδεύουν στον Αχέροντα...
... για τους ζωντανούς...
...




Τρίτη 11 Μαρτίου 2014

Ένα ταξίδι στο κρύο



Μέσα σ’ ένα τραίνο που πάει στα βόρεια. Λίγοστοι οι επιβάτες, τακτοποιημένοι ήσυχα στις θέσεις τους. Ξαφνικά, πλήθος στρατιώτες, λοκατζήδες, γέμισαν το βαγόνι. Τακτοποίησαν τα μπαγκάζια τους, βρήκαν τις θέσεις τους κατά παρέες και στρώθηκαν στον ύπνο σε διάφορες στάσεις. Πότε-πότε, ένας απ’ αυτούς ξαγρυπνά με το κινητό στο χέρι. Ύστερα γέρνει κι αυτός. Μικρά μαύρα πουλιά πετούν έξω με φόντο τον γκρίζο ουρανό και τα σύννεφα που ταξιδεύουν.
Θολός, βουρκωμένος ο Παρνασσός. Ριπές ψιχάλας πάνω στα τζάμια κάθε τόσο. Μες το βαγόνι, δίπλα στο παράθυρο, καθισμένος ήσυχα κι εγώ στη θέση μου, παρατηρώ. Ανάμεσα σ’ όλους  αυτούς τους ανθρώπους νοιώθω προστασία και κοινή μοίρα. Δεν μ’ αγγίζουν οι καιροί. Και οι εσωτερικοί καιροί που ακατασίγαστα με ταλαιπωρούν μέρες και νύχτες κοπάζουν. Το ανήσυχο βλέμμα μου, τόσο καιρό στραμμένο προς τα μέσα, βλέπει τώρα έξω ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο θαύμα. Σιγά, σιγά αρχίζει και ησυχάζει. Και βλέπει μέσα στο βαγόνι μια ολόκληρη ανθρωπότητα που αργά, αργά ξυπνα μέσα μου την οικειότητα και μια θαλπωρή. Επιτέλους ύστερα από τόσο κρύο!
Υπάρχουν τέτοιες στιγμές, άγιες, μες τη ζωή κάθε ανθρώπου όταν το κρύο και η ερημιά του τυλίγουν τη ψυχή.
Απο παντού πιάνεται ο άνθρωπος ο ερημωμένος. Από την παραμικρή κίνηση, την κάθε μικρή καθημερινή πράξη, απο τη δουλειά, από μια συζήτηση, ένα καλό λόγο, τη συναναστροφή των ανθρώπων και εκτιμάει το κάθε τι, όσο μικρό κι αν είναι, και νοιώθει ευγνωμοσύνη. Ακόμα και για μια  μάλλινη, καφέ, πράσινη κουβέρτα με καρρώ με την οποία είναι σκεπασμένος μιά ώρα που ησυχάζει. Και έρχονται κάποιες στιγμές θαλπωρής που έχουν μεγάλη αξία όταν η ψυχή είναι βασανισμένη.
Και τα βιβλία της παιδικής ηλικίας. Ο Μιχαήλ Στρογγώφ διασχίζει με κόπους, κινδύνους και γενναιότητα τις απέραντες στέππες της Σιβηρίας, με τη συντροφιά της Νάντια, πηγαίνοντας για το Ιρκούτσκ. Ο Φιλλέας Φόγγ κάνει με αταραξία το γύρο του κόσμου μαζί με τον Πολυτεχνά, σώζει την Ινδή Άουντα και μαζί σώζει την ψυχή του. Τα τέκνα του πλοιάρχου Γκράν διασχίζουν όλη τη γή πάνω στον 370 νότιο παράλληλο για να βρούν τον πατέρα τους και τους υπόλοιπους ναυαγούς του Βρεττανία. Ο θείος Βέρν, ο ανεξάντλητος παραμυθάς! Ο Τόμ Σώγερ! Ήρωες της παιδικής ηλικίας!
      Για να πάρουμε λίγο θάρρος από τις ιστορίες ανθρώπων. Και την πρώτη αθωότητα.
Και οι αποφάσεις που εκκρεμούν! Αυτές που δεν πήραμε! Και τώρα η ανάγκη τους βγαίνει με τρόπο ηφαιστειακό σηκώνοντας όλη αυτή την τρικυμία! Όλα αυτά με καρτερία, που σημαίνει άφημα στο χρόνο για να αυτοκαθαριστεί ο εαυτός ώστε να μπορέσει να ξαναγεμίσει! Και οι πρώτες πράξεις προς τη σωστή κατεύθυνση! Και η πίστη ότι όλα θα διευθετηθούν και κάθε κομμάτι της ζωής μας θα βρει μια καινούργια θέση. Πιό σταθερή. Μιά τακτοποίηση. Μια διευθέτηση. Ένας αγώνας για την συνειδητοποίηση και την ωριμότητα. Κομμάτι κι αυτό της ανθρώπινης περιπέτειας.


                                                                                                     Β.Η

Τετάρτη 5 Μαρτίου 2014

Το Έργο σε αντίθεση με τη μισθωτή εργασία


Η κοινωνία των διαχωρισμών έχει δώσει στη μισθωτή εργασία πρωτεύουσα θέση στη ζωή των ανθρώπων.

Τα άτομα  εξαναγκάζονται να παραχωρήσουν τις ικανότητες τους, τα όνειρά τους, τη συνολική τους προοπτική, το χρόνο τους, εκμισθώνοντάς τα σε εργασίες που τους εξασφαλίζουν την διαβίωση τους. Το αντίτιμο σε χρήματα, το οποίο λαμβάνουν, τους εξασφαλίζει να διαβιούν, να κατέχουν μια θέση μέσα στη κοινωνική  ιεραρχία, να έχουν ή να μην έχουν κοινωνική αναγνώριση. Τους βοηθά όμως να επιβιώνουν εν τέλει, να συντηρούν τον εαυτό τους και τις οικογένειες τους, να αποκτούν μια υπόσταση μέσα στα πλαίσια μιας ζωής που έχει σαν κύριο μέλημα την επιβίωση .

Η ίδια η Ζωή, το βαθύτερο νόημα της, οι τρόποι που πρέπει να την αξιοποιείς, παραμερίζονται, δίνοντας  καθοριστικό προβάδισμα σε μια μηχανιστική και πεζή αντίληψη για τον κόσμο, η οποία περιορίζεται σε μια εσφαλμένη νοοτροπία για το κέρδος και μέσω αυτού για την απόκτηση δύναμης.

Ο άνθρωπος–εργάτης δεν χρειάζεται να σκεφτεί πολλά πράγματα. Αρχικά, το πρωτεύον είναι να βρει κάποια δουλειά. Αυτή η δουλειά πρέπει να του εξασφαλίζει σταθερότητα και καλό μισθό. Η σταθερότητα τού εξασφαλίζει ότι δεν θα ψάχνει συνεχώς για εργασία και ο καλός μισθός τού εξασφαλίζει ότι θα μπορεί να καταναλώνει ο,τιδήποτε του προσφέρεται. Αν μπορεί συνεχώς να διασφαλίζει όλο και ευρύτερη σταθερότητα και ολοένα και μεγαλύτερο μισθό, αισθάνεται  πετυχημένος, καταξιωμένος. Οι γύρω του, συνήθως θα τον κοιτάνε με θαυμασμό ανάμεικτο με ζήλια . Αν πάλι δεν μπορεί να εξασφαλίσει καμιά από αυτές τις δύο προϋποθέσεις, θεωρείται άχρηστος, ανίκανος και θα παραδοθεί σε μια βουβή χλεύη.

Παρ’ όλο που ο άνθρωπος-εργάτης έχει να σκεφτεί λίγα, του είναι αρκετά για να απασχολείται μια ολόκληρη ζωή με αυτά. Κυρίως όταν αδυνατεί να τα αποκτήσει, ή εξαιτίας του αγώνα που κάνει για να τα διατηρήσει.

Το Έργο, τώρα, αποτελεί  μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση στη ίδια την αντίληψη για τη Ζωή.

Το Έργο είναι η περιοχή της δραστηριότητας όπου θα βάλεις την καρδιά σου, τα ταλέντα σου, τη θέληση σου. Εν τέλει τον ίδιο σου τον εαυτό συνολικά. Δεν θα βάλεις απλά την ανάγκη σου για να επιβιώσεις, υπηρετώντας ποταπές φιλοδοξίες ανθρώπων που έχουν χάσει το νήμα της ψυχής τους.

Το Έργο είναι η περιοχή την οποία ο καθένας επιλέγει αυτοβούλως και με συνείδηση, για να πραγματώσει τον εαυτό του και όχι απλά την τσέπη του. Είναι η περιοχή που η δραστηριότητα αποκτά νόημα και το υποκείμενο αγόγγυστα προσφέρει τον εαυτό του για να τον αξιοποιήσει πραγματικά. Είναι η περιοχή που η απόλαυση αυτού με το οποίο ασχολείσαι, σε κάνει να εκτιμάς το ποιος είσαι, σε κάνει να θέλεις να γίνεις καλύτερος, σε ικανοποιεί σε βαθμό τέτοιο, ώστε αυτή σου την ικανοποίηση  θέλεις να την μοιραστείς με τους άλλους ανθρώπους και όχι να την τοκίσεις ασκώντας εξουσία σε άλλους.

Είναι η περιοχή της γνώσης και του πειραματισμού, του παιχνιδιού και της εφευρετικότητας, η περιοχή που νιώθεις τον εαυτό σου να είναι και όχι να πρέπει !!!

Το Έργο είναι η δραστηριότητα πού μέσα της θα αναγνωρίσεις κομμάτια του εαυτού και αυτού που πραγματικά σε αφορά. Αυτού που θα αγαπήσεις  και θα προσπαθήσεις να το πλησιάσεις με την λεπτότητα, με την οποία προσεγγίζεις αγαπημένα σου πρόσωπα. Είναι η δραστηριότητα που σε συνδέει με την ζωή.

Ο άνθρωπος που ασχολείται με αυτό, καλείται να γνωρίζει το ποιος είναι, να αναγνωρίζει τα ταλέντα του αλλά και τους περιορισμούς τους, να προσδιορίζει το νόημα της ίδιας του της ζωής, το τι αυτή η ζωή τον ωθεί να κάνει, αλλά και το πώς όλη αυτή την διαδικασία θα την εναρμονίσει με την ίδια την Ζωή καθιστώντας την δράση και το έργο του πραγματικά ωφέλιμο για τον ίδιο και τους άλλους ανθρώπους.

Ο άνθρωπος του Έργου δεν μπορεί να πατά σε σταθερότητες και ασφάλειες. Καλείται να συνθέτει  και να εξερευνά. Γνωρίζει ότι δεν μπορεί να εξαντλεί το δυναμικό μιας ζωής, της ζωής του, μέσα στη ευτέλεια στόχων και δράσεων πού δεν αναπτύσσουν, αλλά υποβιβάζουν τον ίδιο και τους άλλους. Η ίδια η ζωή ενός τέτοιου ανθρώπου αντιμετωπίζεται σαν δώρο αλλά και σαν θαύμα, γιατί καλείται να γνωρίζει ότι το να συμμετέχει στο πραγματικό νόημα της Ζωής, τον αναβιβάζει σε καλύτερο άνθρωπο τον ίδιο αλλά και πολύτιμο βοηθό στη εξέλιξη των υπολοίπων.

Οι μισθωτές εργασίες των ανθρώπων συνθέτουν την λίστα Forbes, τον κατάλογο με τους πλουσιότερους ανθρώπους του πλανήτη. Εκείνων δηλαδή, που συνειδητά επιλέγουν καθημερινά να υποβιβάζουν την ζωή μας σε επιβίωση. Αυτών που ένας ολόκληρος πλανήτης τιμά και εκτιμά, γιατί απλά  με την δράση τους μας οδηγούν να αντιλαμβανόμαστε τη ζωή σαν μια μετρήσιμη αξία στα Χρηματιστήρια τους.

Τα μικρά Έργα των ανθρώπων συνθέτουν το μεγάλο Έργο της κοινωνίας του πλανήτη. Ένα Έργο που, παρότι βρίσκεται στο περιθώριο της ζωής,  εξακολουθεί να αποτελεί  τον κρίκο που μας συνδέει μαζί της, την κρυφή μας επιθυμία και την έμπνευση μας .


Σημείωση: Η ανάρτηση «Το Έργο σε αντίθεση με την μισθωτή εργασία» αποτελεί συνέχεια της ανάρτησης «Μισθωτή εργασία και Έργο».

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...