Oι Κοινωνίες της Προόδου βάδισαν προς το αναπόφευκτο μηδέν

Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος που, χωρίς ανάπαυλα, ακολούθησε τον Δεύτερο έγινε ελάχιστα αντιληπτός και μας οδήγησε από τους κήπους, τα γιασεμιά και τους νυχτερινούς ψίθυρους στις αυλές, κατευθείαν στα ερείπια.

Η Ευρώπη, κατεστραμμένη το 1945, καταστράφηκε ακόμα μια φορά στις δεκαετίες που ακολούθησαν και μάλιστα με τρόπο που δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί την ανοικοδόμησή της. Και δεν είναι μόνο η Ευρώπη αλλά όλη η ανθρωπότητα που μοιάζει να ερωτεύτηκε τα ερείπια.

 

Αφού είδαμε τον καπιταλισμό ν’ αλλάζει τον κόσμο δίνοντάς του παντού την μορφή του, μπορούμε τώρα να αναγνωρίσουμε ποια ήταν εξαρχής - από την εποχή της πολλά υποσχόμενης νιότης του - αυτή η μορφή. Αποσάθρωση και ερημοποίηση ήταν η μορφή. Οι μεγάλοι πόλεμοι που έρχονται θα ολοκληρώσουν το δράμα της εποχής του.

Απ’ όσους τον αντιμάχονται και τον κρίνουν, ελάχιστοι και σπάνια τον αποκαλούν με το πλήρες όνομά του που είναι Τεχνοκρατικός Καπιταλισμός. Άρα διαφεύγει το ιδεολογικό του κέντρο που ο παλμός του φτάνει ως την άκρη της γης. Σαν να λέμε, διαφεύγει η ουσία του, η κεντρική του ιδέα. Και αυτή είναι η ιδέα της Προόδου. Ιδέα που έμελλε να αποδειχτεί εξαιρετικά δημοφιλής και να κάνει λαμπρή καριέρα.

Και όμως η «πρόοδος θα ‘πρεπε να πάψει να θεωρείται σαν το ποθητό χαρακτηριστικό γνώρισμα της κοινωνίας.  Η ατέλειωτη πρόοδος είναι μυθολογικό παραλήρημα. Θα ‘πρεπε να εφαρμοστεί όχι η οικονομία της συνεχούς ανάπτυξης, αλλά η οικονομία του συνεχούς επιπέδου, δηλαδή η σταθερή. Η οικονομική άνοδος όχι μόνο δεν χρειάζεται αλλά είναι και καταστρεπτική. Δεν θα ‘πρεπε να μπαίνει σαν σκοπός η αύξηση του εθνικού πλούτου αλλά μόνο η διατήρησή του (γιατί όχι και η μείωσή του?). Πρέπει να απαρνηθούμε έγκαιρα την σύγχρονη τεχνολογία του γιγαντισμού και στη βιομηχανία και στην αγροτική οικονομία και στη στέγαση του πληθυσμού (οι σημερινές πολιτείες είναι καρκινώματα). Βασικός σκοπός της τεχνικής γίνεται τώρα η απομάκρυνση των αξιοθρήνητων αποτελεσμάτων της προηγούμενης τεχνικής. Ο Τρίτος Κόσμος που δεν μπήκε ακόμα στον ολέθριο δρόμο του δυτικού πολιτισμού μπορεί να σωθεί μόνο με μια άλλη τεχνολογία που δεν απαιτεί την ελάττωση της χειρωνακτικής εργασίας αλλά την επαύξησή της, που απαιτεί την πιο απλή και βασισμένη μόνο στα τοπικά υλικά τεχνική. Όλη αυτή η ασυγκράτητη βιομηχανική ανάπτυξη δεν πραγματοποιήθηκε στην διάρκεια χιλιετηρίδων, ούτε αιώνων (από καταβολής μέχρι το 1945), αλλά μόνο τα τελευταία 28 χρόνια (μετά το 1945). Αυτός ο θυελλώδης ρυθμός των τελευταίων χρόνων αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την ανθρωπότητα» (Επιστημονική αναφορά του 1973 που η διαύγειά της αποδεικνύει ότι τα φαινόμενα γίνονται ευκολότερα αντιληπτά και καλύτερα κατανοητά στην αρχή τους παρά στη συνέχειά τους).

Αλλά για να επιτευχθούν αυτοί οι «θυελλώδεις ρυθμοί» έπρεπε να εμφανιστεί ένας νέος τύπος ανθρώπου. Εκπαιδεύτηκε στα πανεπιστήμια, καλλιεργήθηκε συστηματικά, προπαγανδίστηκε ανελλιπώς, παντού, με κάθε τρόπο.

Χάθηκαν οι παλιοί βοσκοί που είχαν μια αρχαία ασχολία και ήταν ίδιοι ο Δίας. Στρογγύλεψαν τα πρόσωπα σαν να πάρθηκαν οι γωνίες τους με τη ράσπα και έγιναν αδιάφορα και κοινά. Χάθηκαν τα χέρια  τα τραχιά που διηγούνταν τους καιρούς και τα εδάφη. Τώρα διηγούνται μόνο τον χαρακτήρα. Κι έπρεπε να λειανθεί ο χαρακτήρας  να λεπτύνουν οι τρόποι. Έπρεπε να κατασκευαστεί ο νέος άνθρωπος, άτολμος και μαλθακός, συγκρατημένος και υποκριτικός που αποφεύγει την προσωπική ευθύνη και προτιμά να δρα ύπουλα και πλάγια. Κι έπρεπε να παραχθεί μαζικά όπως κάθε τι άλλο για να επιτευχθεί η απαιτούμενη ομοιομορφία. Χρειαζόταν να φτιαχτεί ο υπεροπτικός άνθρωπος που πιστεύει ακράδαντα και υποκλίνεται χωρίς δεύτερη σκέψη στην πρόοδο.

Και μέσα στη βουή της έχασε την ικανότητα ν’ ακούει ό,τι επέμενε να μιλάει χαμηλόφωνα.
       Και έπρεπε να φτιαχτεί ένας νέος τύπος ανθρώπου πολυδιασπασμένος, που έρχεται σε επαφή με τον κόσμο αποσπασματικά και με τρόπο επιφανειακό και μονοδιάστατο. Ανίκανος να συνδέσει τη ζωή του με τα μεγάλα γεγονότα του καιρού του απεχθάνεται την οργανωμένη σκέψη αναγνωρίζοντάς την σαν απειλή για την κοινωνία που τον παρήγαγε.

Ακόμα και στη γλώσσα, λέξεις όπως, σύγχρονος, μοντέρνος, πολιτισμένος, χωριάτης, οπισθοδρομικός έπαιξαν ρόλο σαν μοχλοί για ν’ αλλάξουν οι ψυχές.

Κι έπρεπε να καταφρονεθεί ο έρωτας και ΄κείνη η άγρια αθωότητα που έκανε τον άνθρωπο ημίθεο.

Και μπήκαμε στην εποχή των σακατεμένων. Και μετράμε ήδη μια δεύτερη γενιά.

Η ανθρώπινη ενέργεια που σπαταλήθηκε σε τέτοιους χιμαιρικούς και  χαμερπείς σκοπούς όπως η άνεση, η ανάπτυξη και μια ασφάλεια σχεδόν μυθολογική θα μπορούσε να έχει καλύτερη τύχη. Θα μπορούσε να δοθεί στην ουτοπία. Θα μπορούσε παίζοντας να δοθεί στο πείραμα.

Αλλά αυτό θα απαιτούσε μια κοινωνία που πιστεύει στον εαυτό της και με τόλμη και σεβασμό στέκεται μπροστά στη Μοίρα της. Και θα μπορούσε να αφήνεται σε δραστηριότητες παμπάλαιες, κάποιες απ’ αυτές σχεδόν ξεχασμένες.

Καλό είναι να μαζεύεις πράγματα αλλά είναι ακόμα καλύτερο να κάνεις περιπάτους.                                   

….

… Όσο το σκέφτομαι, είμαι ενάντια στην πρόοδο.

….

Δέστε αυτούς τους Τάταρους Ζαλμοχένσες αυτούς τους βάρβαρους με τις αέρινες σόλες. Περιφρονώντας τα υλικά αποκτήματα δεν εξαντλούνται από τις περιουσίες τους. Επομένως, δεν χάνουν την όρεξή τους να περιφέρονται και να θαυμάζουν. Κι αρπάζουν τη χαρά των χρόνων, των τόπων και των εποχών.

 

Όσο για μένα θα σεβόμουνα ένα λαό που απέναντί στο δαίμονα της Προόδου θα ύψωνε το δέος της Ύβρεως. Θα το θεωρούσα τιμή να με δεχτούν ανάμεσά τους και, άμαθος, δεν θα ήξερα πως να ανταποκριθώ στις υποχρεώσεις που θα απέρρεαν από την αποδοχή μιας τέτοιας τιμής.

Ακόμα ονειρεύομαι ένα κόσμο που απαντά στο ερώτημα που κανείς δεν θέτει εδώ: Τι είναι αυτό που κάνει τη ζωή άξια να τη ζει κανείς. Δηλαδή ένα κόσμο που γνωρίζει τον θάνατο. Κατόπιν θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε το μεγάλο απελπισμένο εγχείρημα της εποχής μας. Γιατί απελπιστήκαμε από κάθε άλλο:

Μια κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων που θέτει Νόμο.

Μια κοινωνία που παράγει τα μέσα για να ζήσει.

Μια κοινωνία που παράγει τις δικές της ιδέες για την ευτυχία.

Ακόμα, μια κοινωνία που δεν παύει να γεννάει πολιτική ηγεσία για να επιτύχει τους σκοπούς που θέτει στον εαυτό της.

Δηλαδή μια κοινωνία που φτιάχνει ανθρώπους ικανούς να σκέφτονται τη ζωή τους σαν πολιτικά όντα.

Και πάνω απ’ όλα μια κοινωνία που τολμά να ονειρεύεται επειδή μπορεί να πραγματοποιεί τα όνειρά της.

Αλλά για όλα αυτά θα χρειαζόταν μια νέα θεολογία. Και να καταδείξουμε το ιερό μέσα στον κόσμο.

Και θα χρειαζόταν να διατηρήσουμε το χιούμορ. Αυτή την αίσθηση του παράλογου και του γελοίου και ταυτόχρονα άμυνα απέναντί τους.

Θα ‘πρεπε επίσης να βρούμε τον απολεσθέντα δρόμο που οδηγεί από την κοινωνία στην πατρίδα. Γη και ιστορία κάνουν πατρίδα μία κοινωνία. Οι νεκροί έχουν και αυτοί λόγο σ’ αυτά τα χώματα όπως και οι μελλοντικές γενιές. Οι ζωντανοί πατούν σ’ ένα οικείο χώμα και τους λούζει ένα οικείο φως. Είναι λειψή κι ασώματη μια κοινωνία χωρίς γη και ιστορία.

  

Η Ελλάδα, που υπήρξε ένα σύνολο πόλεων που χάθηκαν μέσα στους πολέμους, υπήρξε μια πραγματική χώρα. Έζησε μια πραγματική ζωή. Νικήθηκε το 146 π. χ. Ύστερα για αιώνες επιβίωσε σαν κιβωτός τρόπων και αισθημάτων.

 Η σύγχρονη Ελλάδα περισσότερο από χώρα είναι μια ιδέα. Ένα συνονθύλευμα αλληλοσυγκρουόμενων ιδεών. Δεν έζησε ακόμα. Θα βρει τη δύναμη? Θα προλάβει?

Σε κρίσιμες στιγμές καλείται να ξανακάνει πρόταση στον κόσμο. Μόνο έτσι θα καταφέρει να υπάρξει. Γιατί ο σημερινός κόσμος έχει ανάγκη από μια πρόταση που να δίνει θάρρος. Τι σημαίνει θάρρος στη προκειμένη περίπτωση?  Σημαίνει μία σταθερή στάση απέναντι στο αυτάρεσκο μηδέν.

Πιο πολύ από γερό μυαλό θα απαιτηθεί δυνατή καρδιά! Τι σημαίνει δυνατή καρδιά? Το ξαναλέω! Σημαίνει σταθερή στάση απέναντι στο μηδέν.

 

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι εδώ που έζησαν σαν ξένοι. Και άλλοι που επιζητούν μια δεύτερη ευκαιρία και τη ρεβάνς ακόμα και από τον ίδιο τους τον εαυτό. 

 

Β. Η.