 |
| Προσθήκη λεζάντας |
«Μήπως η δημιουργικότητα είναι κάτι που δεν διαθέτει από μόνος του ο άνθρωπος, κάθε άνθρωπος, και που, επομένως, χρειάζεται να του το εμφυτεύσουμε έξωθεν; Αυτό δεν είναι αλήθεια. Η δουλειά του Ντέσμοντ Μόρρις, τα πορίσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο The Biology of Art (1962), μας δίνει κάποια κλειδιά για να κατανοήσουμε τη φύση αυτού του μπλοκαρίσματος. Σε ένα από τα πειράματά του, έδωσε σε χιμπατζήδες καμβά και μπογιές κι αυτοί άρχισαν αμέσως να ζωγραφίζουν ισορροπημένες χρωματικές μορφές, που θυμίζουν κάπως κάποια μορφικά πειράματα της μοντέρνας τέχνης και ειδικότερα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού. Όμως το σημαντικότερο σημείο του πειράματος ήταν ότι, όπως διαπιστώθηκε, τα ζώα παθιάστηκαν και απορροφήθηκαν τόσο πολύ με τη ζωγραφική, που σχεδόν έπαψαν να ενδιαφέρονται για το φαγητό, το σεξ ή άλλες δραστηριότητες στις οποίες αφιερώνονταν μέχρι τότε. Επιπλέον πειράματα έδειξαν ότι και τα παιδιά συμπεριφέρονταν με περίπου ανάλογο τρόπο με αυτό των χιμπατζήδων, όταν τους έδιναν χαρτιά και μπογιές.
Τα πειράματα αυτά φαίνεται να υποστηρίζουν την άποψη, ότι η δημιουργικότητα είναι ένα έμφυτο δυναμικό. Παρολαυτά, τις περισσότερες φορές, με τα χρόνια μαραίνεται, ή περιορίζεται σε μεμονωμένα πεδία όπως η επιστήμη, η μουσική ή η ζωγραφική. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Στη συνέχεια των πειραμάτων του, ο Μόρρις άριχσε να επιβραβεύει τους χιμπατζήδες για κάθε ζωγραφικό έργο που έφτιαχναν. Πολύ γρήγορα το έργο τους άρχισε να γίνεται όλο και πιο πρόχειρο ώσπου έφτασαν στο σημείο να μουτζουρώνουν στα βιαστικά, ίσα-ίσα για να ικανοποιήσουν τον πειραματιστή και να πάρουν την ανταμοιβή τους. Παρόμοια συμπεριφορά μπορούμε να παρατηρήσουμε και στα παιδιά από τη στιγμή που θα ‘συνειδητοποιήσουν’ τι λογής ζωγραφιά ‘πρέπει’ να παραδώσουν για να ανταμοιφθούν. Πρόκειται συνήθως για αδιαόρατες και σιωπηρες ανταμοιβές, όπως για παράδειγμα η επιδοκιμασία και ο έπαινος, καθώς και μια λίγο-πολύ κρυφή απαίτηση να κάνουν ό,τι κάνουν και τα άλλα παιδιά τριγύρω τους.
Με άλλα λόγια, φαίνεται πως η δημιουργικότητα δεν συμβαδίζει με εξωτερικές και εσωτερικές ανταμοιβές ή τιμωρίες. Κι ο λόγος είναι σαφής. Για να κάνεις κάτι με στόχο την ανταμοιβή, η όλη τάξη της δραστηριότητας καθώς και η ενέργεια που απαιτείται γι’ αυτήν καθορίζονται από αυθαίρετες αξιώσεις, που είναι εξωτερικές ως προς την ίδια τη δημιουργική δραστηριότητα. Έτσι, η δραστηριότητα αυτή γίνεται μηχανική κι επαναληπτική, ή ψάχνει με μηχανικούς τρόπους αλλαγές προκειμένου να αυτοσυντηρηθεί. Το αποτέλεσμα είναι η ανία και η αδιαφορία, η υποβάθμιση της ενέργειας που απαιτείται για να υπάρξει δημιουργική σύλληψη και δράση, και επομένως ολοένα και μεγαλύτερες ανταμοιβές ή ποινές προκειμένου να συνεχίσει να εκτελείται η συγκεκριμένη δραστηριότητα.
Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι η επιβολή στόχων και προτύπων συμπεριφοράς με τρόπο
Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι οι κανόνες και κάθε εξωτερική τάξη είναι πράγματα ασυμβίβαστα με τη δημιουργικότα, και πως ένας γνήσια δημιουργικός άνθρωπος πρέπει να ζει στα κουτουρού. Για να γράψεις ένα σονέτο, ή μια φούγκα, για να συνθέσεις μια αφηρημένη ζωγραφιά ή για να ανακαλύψεις κάποιο νέο θεώρημα στα μαθηματικά, η δημιουργικότητα χρειάζεται οπωσδήποτε να λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο μιας ορισμένης καλλιτεχνικής ή δημιουργικής μορφής. Για παράδειγμα, η αξιοσημείωτη δημιουργικότητα του Σεζάν κατευθυνόταν στην ανακάλυψη νέων μορφών και τάξεων ζωγραφικής σύνθεσης μέσα στο πλαίσιο μιας ορισμένης μορφής ελευθερίας, την οποία είχαν εδραιώσει πριν από αυτόν οι Ιμπρεσιονιστές. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για ορισμένα από τα σπουδαιότερα έργα του Μπαχ. Για να ζει κανείς δημιουργικά, χρειάζεται μια εξαιρετική και ευαίσθητη αντίληψη των τάξεων και των δομών σχέσης με άλλα άτομα, με την κοινωνία, με τη φύση. Τότε μπορεί να ανθίσει η δημιουργικότητα. Και μόνον όταν η δημιουργική δράση υποδουλώνεται σε εξωτερικούς στόχους, όπως συμβαίνει με την επιδίωξη ανταμοιβής, μόνο τότε η όλη δραστηριότητα αρχίζει να μαραίνεται και να παρακμάζει.
Όποτε η δημιουργικότητα παρεμποδίζεται ή μπλοκάρεται, αυτό που προκύπτει δεν είναι απλώς μια απουσία δημιουργικότητας αλλά εκδηλώσεις διαφόρων τύπων καταστροφικότητας. Καθώς η δημιουργικότητα είναι πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου, η παρεμπόδισή της επιφέρει μια διάχυτη κατάσταση ματαίωσης και πλήξης, η οποία οδηγεί στην αναζήτηση διεγερτικών ‘διεξόδων’ που εμπλέκουν ένα βαθμό καταστροφικής δύναμης και εκβάλλουν στη βία. Παρολαυτά, εκείνο που είναι ακόμα πιο καταστροφικό από την απροκάλυπτη βία, είναι το γεγονός ότι οι αισθήσεις, τα μυαλό και τα συναισθήματα του παιδιού σταδιακά απονεκρώνονται με αποτέλεσμα να χάνει την ικανότητα της ελεύθερης κίνησης της προσοχής και της σκέψης του. Πράγματι, η καταστροφική ενέργεια που ξυπνάει τότε στο νου, στρέφεται εναντίον του ίδιου του δημιουργικού δυναμικού στο σύνολό του. […]
Στο επίπεδο της κοινωνίας, ένας παράγοντας που μπλοκάρει τη δημιουργικότητα σχετίζεται με το γεγονός ότι η κοινωνία θεωρεί ως δεδομένο και αυτονόητο ένα ευρύ φάσμα άκαμπτων πεποιθήσεων. Αυτές οι πεποιθήσεις είναι αδιανόητο ακόμα και να τεθούν υπό συζήτηση. Υπάρχει δηλαδή μια σιωπηρή απαίτηση να συμμορφώνονται άπαντες προς αυτές τις πεποιθήσεις και ταυτόχρονα να συμπεριφέρονται άπαντες λες κι αυτές δεν υπάρχουν καν. Η λειτουργία τους μέσα στην κοινωνία αποσιωπάται, και αποσιωπάται ακόμα και αυτή η αποσιώπηση. […]
Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε τον τεράστιο όγκο παραπληροφόρησης, που κυκλοφορεί, συμβάλλοντας στην έκπτωση της κοινωνικής δημιουργικότητας. Τα μμε και τα διάφορα υπερσύγχρονα μέσα επικοινωνίας διαδίδουν τάχιστα και μεγεθύνουν στο έπακρο αυτή την παραπληροφόρηση, ταυτόχρονα και παράλληλα με την έγκυρη πληροφόρηση. Να ξεκαθαρίσουμε εδώ, ότι ως ‘παραπληροφόρηση’ εννοούμε μια μορφή φθοροποιού γενετικής πληροφόρησης −δηλαδή την εισαγωγή στρεβλωτικών ‘κωδίκων’ στη δημιουργική-γενετική τάξη της κοινωνίας− και όχι απλώς τις λαθεμένες απόψεις για τα γεγονότα. Πράγματι, εάν κατανοήσουμε ως δημιουργική-γενετική τάξη της κοινωνίας τη συγκεκριμένη δραστηριότητα παραγωγής του γενικού, θα αντιληφθούμε αμέσως ότι η τάξη αυτή επηρεάζεται βαθύτατα από όσα όσα έχουν τη διάσταση της γενικής σημασίας, δηλαδή της σημασίας που αφορά τους πάντες εντός της κοινωνίας αυτής: γενικές αρχές, γενικοί στόχοι, γενικώς αποδεκτές αξίες, συμπεριφορές, πρότυπα και πιστεύω. Κοντολογίς, η παραπληροφόρηση, ως φθοροποιός γενετική πληροφόρηση της κοινωνίας, πλήττει τις γενικές σημασίες απονεκρώνοντας τη δημιουργική δραστηριότητα που τις παράγει.»
David Bohm και F. David Peat, Επιστήμη, Τάξη και Δημιουργικότητα (1987)
Σημ. του H.S. Εν ολίγοις, η δημιουργικότητα ακουμπάει στην παράδοση (Σεζάν) και η παραπληροφόρηση υπονομεύει την παραγωγή Κοινού Λόγου (δημιουργικής-γνετικής τάξης, συγκεκριμένης δραστηριότητας παραγωγής του Γενικού). Thank you double David! Έχει ενδιαφέρον και η σχετική πρόταση του Μπομ, για την οποία μπορεί κανείς να πάρει μια γεύση εδώ.
Με γεια τις εικαστικές αλλαγές!
ΑπάντησηΔιαγραφήΟι φλόγες παραπέμπουν στο in girumimum nocte. σωστά?
Πυκνά δομημένη η γραφή του Bohm, χωρίς φτιασίδια αλλά και κάπως στεγνή, εντούτοις αποκαλύπτει την οξυδέρκεια του σπουδαίου επιστήμονα και μας μεταδίδει στέρεες διαπιστώσεις. Γνωρίζετε ότι έχει εκδοθεί σε βιβλίο η αλληλογραφία του με τον Αϊνστάιν;
ΑπάντησηΔιαγραφήΥπάρχει η David Bohm Org που έχει πολύ υλικό για τον επιστήμονα.
ΑπάντησηΔιαγραφή@Hollowsky
ΑπάντησηΔιαγραφήΔιάφορες απόψεις περί έμφυτης παιδικής δημιουργικότητας διακινούνται πολύ τελευταία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυρίως από διαλέξεις για θέματα παιδείας ή νέων τεχνολογιών. Πιστεύω ότι αυτό που ονομάζουμε νεολαία βρίσκεται στην αιχμή της προσπάθειας του κεφαλαίου με στόχο την εντεινόμενη εκτεχνίκευση και την αποκοπή από οποιαδήποτε ιστορική αντίληψη. Παράλληλα προβάλλονται και τα διάφορα success story για διάφορους πετυχημένους δημιουργικούς νεολαίους σαν αντίβαρο για την τεράστια χωματερή του σημερινού σχολείου σε μια κοινωνία που περιθωριοποιεί την πλειοψηφία των νέων ανθρώπων.
Για το κείμενο που παραθέτεις έχω αρκετές επιφυλάξεις και ερωτήματα:
• Μπορεί η ανθρώπινη δημιουργικότητα να αποκοπεί, αδιαχώριστα, από το κοινωνικό και το συμβολικό;
• Τα παιδιά του πειράματος ήταν αποκομμένα από την διαδικασία ανθρωποποίησης, από την διαδικασία εισόδου τους στον κόσμο των συμβόλων της κοινωνίας, την διαδικασία συγκρότησης του εννοιολογικού τους συστήματος ;
• Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές, εξ όσων γνωρίζουμε, την νοητικής λειτουργίας μεταξύ πιθήκων και ανθρώπων; Το πάθος του πιθήκου για τα φιστίκια ή για την πιθηκίνα, στο φυσικό τους περιβάλλον, μπορεί ποτέ να εξάρει την δημιουργικότητά του, να παράγει τέχνη;
• Η γνωσιολογία (και όχι μόνο) υποστηρίζει ότι είναι εμπειρικά ασυνεπής ο διαχωρισμός της εσωτερικής και της εξωτερικής φύσης του ανθρώπου, πιστεύω ότι θα έπρεπε να επανεξεταστούν, από αυτή την οπτική, οι ορισμοί και οι ερμηνείες για τα διάφορα καλλιτεχνικά κινήματα. Πολλοί από αυτούς τους ορισμούς και τις ερμηνείες χρησιμοποιούν το επιστημονικό παράδειγμα της ψυχολογίας το οποίο, σύμφωνα με την γνωσιολογία, είναι εμπειρικά ασυνεπές.
• Θεωρώ ότι αν πάμε το παράδειγμα του πειράματος για τα παιδιά στα άκρα, δεν θα έχουμε παρά κάποια παιδιά που απλά δεν θα μπορούν να επιβιώσουν και όχι παιδιά που θα δημιουργούν. Σε οποιαδήποτε ερμηνεία πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη την διαδικασία ανθρωποποίησης των παιδιών, της κοινωνικοποίησής τους, της συγκρότησης του εννοιολογικού τους συστήματος, της διαμόρφωσης του γνωσιακού ασυνείδητου (σύμφωνα με την γνωσιολογία).
• Πιστεύω ότι αν απομονώσουμε οποιαδήποτε δημιουργική εσωτερικότητα από την εξελικτική πορεία του homo sapiens, παρά τις τεράστιες στρεβλώσεις που προκάλεσε αυτό το φλάς στην ιστορία του των τελευταίων 150 χρόνων, μάλλον καταλήγουμε να εξυπηρετούμε την εξελισσόμενη ειδογένεση του εκτεχνικευμένου ανθρώπου, του βιονικού ανθρώπου παρά μια προοπτική για ένα άλλο μέλλον της ανθρωπότητας.
Μπορεί να φαίνεται σχολαστικισμός, αλλά αν δούμε τα αποτελέσματα αυτού του επιστημονικού παραδείγματος της ιατρικής στο ανοσοποιητικό μας σύστημα, οι περιγραφές των καταστροφιστών μοιάζουν ειδυλλιακές.
@ Παναγιώτη,
Διαγραφήόχι, δεν μπορούμε να αποκόψουμε τη δημιουργικότητα από το κοινωνικό και το συμβολικό, μπορούμε όμως να διακρίνουμε κοινωνικοσυμβολικές συνθήκες που την ευνοούν και άλλες που την υπονομεύουν. Αυτό κάνει το απόσπασμα που ανάρτηση.
Γενικότερα, ναι, ο διαχωρισμός (πρόσεξε: ο διαχωρισμός) εσωτερικού-εξωτερικού ανθρώπου είναι λάθος, όμως δεν είναι λάθος η διάκρισή τους. Χάρη σε αυτή τη διάκριση μπορούμε να πούμε ότι οι τάδε γενικές συνθήκες βοηθούν τον άνθρωπο προς τη δείνα κατεύθυνση ενώ άλλες τον μπλοκάρουν προς τα εκεί και τον οδηγούν κάπου αλλού. Έτσι προχωράει π.χ. η παιδεία.
Στην ουσία το θέμα σχετίζεται με το ότι εσύ κι εγώ (ο κάθε άνθρωπος ως προς τον κάθε άλλο άνθρωπο) δεν ταυτιζόμαστε απόλυτα με αποτέλεσμα να χρειάζονται τρόποι ώστε να έρθουμε σε συμπόρευση, συνεργασία, συνεννόηση (αν ταυτιζόμασταν, θ' αρκούσε ένα νεύμα ή ένα βλέμμα, που λέει ο μύθος του έρωτα). Το γεγονός αυτό, της μη-απόλυτης ταύτισης, σημαίνει ότι ο ένας είναι σε κάποιο βαθμό εξωτερικός προς τον άλλον. Σε ό,τι αφορά δε το πεδίο του συλλογικού, ως γνωστόν η συλλογικότητα δεν ταυτίζεται με τα άτομα που την συγκροτούν και επομένως σε αυτό τον κάποιο βαθμό είναι εξωτερική προς αυτά. Σε τούτες τις διαπιστώσεις λοιπόν πατάει ουσιαστικά η διάκριση εσωτερικού-εξωτερικού και φυσικά έχει και λόγο που γίνεται, και νόημα.
Τώρα, το να απομονώσουμε τη δημιουργική εσωτερικότητα από την εξελικτική πορεία του homo sapiens είναι ασφαλώς λάθος, όμως εξίσου λάθος είναι η αναγωγή των πάντων στην εξέλιξη. Τούτο το λάθος διαπίστωσε, αλλά δεν κατόρθωσε να απαντήσει, ο εξελικτικιστής Καρλ Μαρξ όταν, αφού είχε αποφανθεί ότι κάθε ιστορική εποχή έχει τη δική της συγκεκριμένη τέχνη, αναρωτήθηκε: "Αλλά τι είναι εκείνο που εξακολουθεί να συγκινεί εμάς, που ζούμε στη βιομηχανική εποχή η οποία έχει αντικαταστήσει το Δία με το αλεξικέραυνο και τον Ερμή με τον τηλέγραφο, όταν βρισκόμαστε μπροστά στα αρχαιοελληνικά αγάλματα;".
Η στροφή του Πικάσο στην "πρωτόγονη" τέχνη, μέσα από την οποία απάντησε στα καλλιτεχνικά ερωτηματικά του και έδωσε μια νέα δημιουργική τροπή στη μοντέρνα τέχνη, συνδέεται στενά με αυτή την προβληματική. Με την προβληματική δηλαδή που διαπιστώνει ότι η εξελκτιστική προσέγγιση δεν μπορεί να απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα.
@Hollowsky
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυμφωνώ με κάθε λέξη από την απάντησή σου, άλλωστε τα δικά σας κείμενα ήταν η αφορμή για πολλές από τις αναζητήσεις μου, εκτός της υποστήριξής σου στην επιστημολογική προσέγγιση του κειμένου. Πράγματι στον διαχωρισμό τα μέρη έχουν νόημα από μόνα τους ενώ στην διάκριση, σε μια gestalt, το όλον δεν έχει νόημα χωρίς κάποιο από τα μέρη και τα μέρη χωρίς το όλον παρόλο που είναι διακριτά. Το κείμενο που παραθέτεις όμως δεν αντιλαμβάνομαι μια τέτοια προσέγγιση.
@ Παναγιώτη,
Διαγραφήπάρα πολύ ωραία την έθεσες τη διαφορά μεταξύ διαχωρισμού και διάκρισης! Πράγματι έτσι είναι. Σε ό,τι αφορά το κείμενο που παρέθεσα, επειδή είναι απόσπασμα-κομματάκι από ένα βιβλίο πράγματι μπορεί να δείχνει όπως το προσέλαβες.Η δική μου αίσθηση από το βιβλίο πάντως, είναι ότι επειχειρεί εδώ διάκριση και όχι διαχωρισμό. Χαίρομαι που το συζητήσαμε.
Λ λ ό ι ν γ κ ο ρ !
ΑπάντησηΔιαγραφή